Erich Fromm (1900–1980)

Dit boek is de persoonlijke reflectie van Erich Fromm op de overkoepelende invloed van Freud en Marx op zijn eigen leven en werk. Ernstig verontrust door vragen van individuele en maatschappelijke verantwoordelijkheid begon Fromm zijn studie van deze invloedrijke mannen, die ironisch genoeg, steeds meer zijn verbannen naar "het verleden". Fromm beschrijft eerst een gemeenschappelijke band tussen Marx en Freud. Hij gaat vervolgens over naar een unieke en briljante analyse van Freudiaanse en Marxistische theorie. In de loop van het boek laat Fromm zien hoe een goed begrip van zowel de vader van de moderne psychotherapie en de vader van 20e-eeuwse communisme kan leiden tot een overkoepelend begrip… (meer)

De humanistische psycholoog Erich Fromm, schrijft het volgende in De gezonde samenleving: psychopathologie van democratie en kapitalisme (p 200-203) in 1958, vóór de linkse generatie in de jaren ’60 ging domineren. Hij gaat ook in op hoe de samenleving het beste ingericht kan worden en hoe we dat beter niet kunnen doen. Hij legt accenten die de visie van Couwenberg aanvullen en geeft de tekortkomingen aan van socialistische en liberale benaderingen. Daarna schetst hij de contouren van een meer integrale benadering.

"In de latere jaren van zijn leven schijnt Marx bereid te zijn geweest tot bepaalde veranderingen in zijn theorie... In de laatste acht jaren van zijn leven [zou hij] een teleurgesteld en ontmoedigd man zijn geweest, die het failliet van zijn revolutionaire verwachtingen voorvoelde...

“Engels erkende dat zij gefaald hadden... Maar het was Engels noch Marx gegeven om de noodzakelijke ingrijpende herzieningen in hun systeem aan te brengen. Voor ons is het erg gemakkelijk het falen van Marx te herkennen. Wij hebben de tragische gevolgen van het falen in Rusland zien gebeuren. Enerzijds bewees het Stalinisme dat een socialistische economie kan functioneren, maar anderzijds dat deze allerminst een geest van gelijkheid en samenwerking in het leven kan roepen... en kan ontaarden in... uitbuiting van het volk...

“Samenvattend kan men zeggen dat de uiteindelijke doelen van het marxistisch socialisme niet wezenlijk verschilden van die van andere socialistische scholen: het bevrijden van de mens uit de overheersing en uitbuiting door anderen.., het herstel van de mens als het hoogste doel van het sociaal bestaan en het scheppen van een nieuwe eenheid tussen mens en [mede]mens en tussen mens en natuur.

“De dwalingen van Marx en Engels, zoals hun overschatting van [economische en] politieke factoren... waren te wijten aan het feit dat ze wortelden in de middenstandstraditie van de 18e en 19e eeuw [voor wie economie erg belangrijk was]. Meer dan [Saint- Simon]. Fourier, Owen, Proudhon en Kropotkin.

“Deze dwalingen zouden historische betekenis krijgen omdat de marxistische opvatting... overwon op het Europese vasteland... Hun opvolgers ontwikkelden de theorie zich niet verder, maar herhaalden grotendeels steeds sterieler de oude formules:.. ’Socialisering van de productiemiddelen’ was een rituele spreuk, die bij passende gelegenheden door de partijpriesters werden uitgesproken...

“Na de Eerste WO werd de marxistische beweging in twee kampen gescheiden:.. de sociaaldemocratische vleugel... en de communistische vleugel,.. die een wanhoopssprong was met verschrikkelijke gevolgen... en die de bevolking nonsens voorhoudt...”

“In het Westen heeft het socialisme langzamerhand...zijn geestdrift verloren... maar nog niet zijn humanistisch en religieus vuur geheel verloren:.. de hoop op bevrijding van de mens, de vestiging van nieuwe ethische waarden... van een waarlijk menselijke solidariteit... [die] kan bijdragen tot het beëindigen van de menselijke zelfvervreemding en de verafgoding van economie en staat."

Deze woorden van Fromm uit 1958 voorzagen het definitieve failliet van het communisme waarvoor staatskapitalisme een beter benaming lijkt, en de recessie van het socialisme dat na de jaren 60 nog een tijdelijke opleving kreeg. Hij geeft een voorzet tot een meer integrale benadering… (meer)

Erich Fromm (1900-1980) geldt als een der belangrijkste denkers over mens en maatschappij van onze tijd. Met werken zoals 'De angst voor vrijheid' en 'Liefhebben; een kunst, een kunde' had hij een grote invloed op het moderne wereldbeeld. Tot zijn belangrijkste werken behoort eveneens 'De zelfstandige mens' een diepgravende beschouwing over de grondslagen van een humanistische ethiek. In een even fascinerend als stimulerend betoog biedt Fromm in dit boek een overzicht van de geschiedenis van het denken over goed en kwaad. Tevens brengt hij stap voor stap de normen en waarden in kaart die de mens kunnen aanzetten tot optimale zelfverwerkelijking. Hierbij opereert hij op het grensgebied van filosofie en psychologie, en weet op die wijze overtuigend naar voren te brengen dat de mens onherroepelijk ertoe is veroordeeld zelf de maat der dingen te zijn. Steeds weer is hij die verantwoordelijkheid ontvlucht, nu eens in religie of in autoritarisme dan weer in waarderelativisme en in narcisme. Fromm maakt duidelijk dat de mens wel degelijk de mogelijkheid bezit het goede te kennen en daarnaar te handelen. Aldus biedt 'De zelfstandige mens' niet alleen een analyse van maar ook een pleidooi voor een humanistische ethiek: de mens kent zelf de grenzen tussen goed en kwaad en hij kent die beter naarmate hij waarachtig vrij en zelfstandig weet te leven.


Toon minder


Recensie(s)

Zeer welkome, geheel herziene herdruk van een klassiek en invloedrijk boek uit de traditie van het humantisch-existentialisme. Wetenschappelijke en sociale vooruitgang hebben ons vrij gemaakt; we moeten goed nadenken over hoe we met die vrijheid omgaan. Niet de autoritaire, maar een humanistische ethiek kan ons daarbij helpen. Die draagt ons op te streven naar innerlijke rijpheid en liefdevolle harmonie met de natuurlijke en sociale omgeving. Daarin sluimert kritiek op het snelle leven, in dienst van status en materieel succes, geld, aanzien en macht. Humanistische ethiek bepleit een levenskunst die de ontplooiing beoogt van specifiek menselijke vermogens. Van Fromms betoog gaat grote overtuigingskracht uit. Het boek is veel meer dan een theoretische presentatie van een filosofisch standpunt. Het is een geengageerd en sympathiek pleidooi, toegankelijk voor een algemeen ontwikkeld publiek.… (meer)

Tot zijn hoofdwerken behoort tevens De angst voor vrijheid, een klassieke studie over de betekenis van vrijheid voor individu en samenleving. Dit boek ontrafelt de paradox dat vrijheid in de tegenwoordige wereld hand in hand gaat met de woekering van autoritarisme, destructivisme en conformisme. Heeft de mens behalve een aangeboren drang naar vrijheid misschien ook een instinctief verlangen naar onderwerping? zo formuleert Fromm het thema van dit werk. Hij ontvouwt hier een weids psychohistorisch panorama waarin ons de geschiedenis wordt getoond als enerzijds een voortdurende strijd voor vrijheid, en als anderzijds een even voortdurende vlucht voor dezelfe vrijheid.
Recensie(s)
De actualiteit van 'De angst voor vrijheid' van de maatschappelijk filosoof Erich Fromm (1900-1980) was bij het verschijnen ervan in 1941 maar al te duidelijk: fascisme, nazisme en stalinisme hadden de westerse wereld in hun totalitaire greep. De ontwikkeling naar steeds meer vrijheid voor de mens was drastisch en bruut gestuit, en zeker niet alleen onder dwang. Er heerste immers ook een hang naar autoritairisme en conformisme. Anno nu oefenen deze samen met populisme en fundamentalisme op velen nog steeds en opnieuw grote aantrekkingskracht uit. Fromm verkent in zijn verrassend helder geschreven, maatschappelijk-filosofische klassiek geworden werk deze menselijke paradox: drang naar en vlucht voor vrijheid. Een dus (helaas) wederom maar al te actuele uitgave.… (meer)