Friedrich Gorenstein (1932–2002)

Friedrich Gorenstein : Boetedoening.

Erg geslaagd verhaal met een vrij beperkt plot maar met een diepe onderlaag, zodat ik eerder wil spreken van een filosofisch , historisch en essayistisch proza.
Het verhaal speelt zich af in december 1945 in een kleine stad in Sovjet-Oekraïne. Een meisje droomt, bij het einde van de oorlog, van een mooier leven, zoals door de Nazi-films werd vertoond… Zij leeft net als haar familie, met een vader die tot de dood gevochten heeft voor de USSR, in armoe en veel ontbering. Een mogelijk mooi levensperspectief èn het vastgeroest bestaan in de geïndoctrineerde Sovjetpropaganda maakt het meisje opstandig… Aldus gefrustreerd, benevens het feit dat haar eigen moeder haar vader ‘verraadt’ met een relatie met een collaborateur èn dat haar moeder een dievegge is, wegens het stelen van voeding uit een officier-kantine, geeft Sasjenka haar eigen moeder aan bij de autoriteiten. Bovendien maakt de moeder zich schuldig aan het onderdak geven aan een vrouw met een collaborerende ‘Polizei’! Sasjenka ontmoet tijdens deze onderneming een jonge Oekraïens-Joodse luitenant die ze adoreert. Deze luitenant wil zijn vermoorde Joodse familie opgraven om ze waardig te herbegraven. Deze familie werd door de collaborerende buurman vermoord. Bij de opgraving maakt de luitenant gebruik van enkele gearresteerde oorlogsmisdadigers, waarvan een persoon een professor is.

Het hier beschreven plot behelst veel meer want dit boek incarneert een grotere problematiek, met name het effect van de Holocaust op de mensheid èn de houding ten overstaan van de Joden. Nergens in het boek wordt gesproken over enige motivering van uitroeiing of van de algemene wreedheid van de nazi’s of van de nazi-collaborateurs. Nergens haalt de auteur een reden aan voor de wreedheden.
Als lezer moeten we begrijpen dat destijds een van de belangrijkste doelen van de Sovjetleiders het propaganderen van de eenheid van het Sovjetvolk was, met inclusie van de Joden. De Joden werden beschouwd als medeburgers van de Sovjetstaat. Hierbij dan ook de betrachting dat elke groei van enig nationalisme onder welke Sovjetminderheidsbevolking ook werd tegen gewerkt.
Tijdens de naoorlogse periode zorgden lokale autoriteiten zelfs ervoor dat overal waar een nazimisdaad gebeurd was, de woorden ‘Jood’ of ‘Joods’ op geen enkel graf of monument voorkwamen. Deze woorden werden vervangen door ‘Sovjetsburgers’ of ‘burgers’. Volgens de Sovjetopvatting vermoordden de nazi’s de Joden in Rusland omdat ze Sovjetburgers waren en niet omdat ze Joden waren. Zelfs tot de jaren zeventig werd het uitmoorden van de Joden met regelmaat beschouwd als ‘anti-Sovjet’….
Laten we ook niet vergeten dat nadat Hitler aan de macht was gekomen en voor de ondertekening van het Duits-Russisch pact van 1939 het beleid van de USSR anti-nazi was. De regering produceerde antifascistische films en publiceerde pamfletten die kritiek hadden op de manier waarop de nazi’s omgingen met de Duitse Joden. Toen de Duitsers wat later met enorme snelheid in het offensief gingen tegen de USSR , waren de Russische Joden dermate verrast dat ze niet meer konden evacueren. De plotselinge aanval had een desastreus effect op de Sovjet-burgerbevolking èn op de Joden… Anders dan in de door de nazi’s bezette landen van West-Europa, waar Joden werden gedeporteerd naar vernietigingskampen in Duitsland en Polen, werden de Sovjetjoden onmiddellijk ter plaatse geëxecuteerd. Enkel in bepaalde grootsteden met een grote concentratie aan Sovjetjoden werden deze mensen ook gedeporteerd…. En zoals in alle oorlogslanden speelde de collaboratie een grote rol zoals ook , maar niet expliciet, in ons onderhavig boek aangehaald wordt.

Deze uitgebreide informatie wordt niet door de schrijver verhaald, maar is toch relevant om de boekinhoud, het verhaal te plaatsen.

Waar de auteur wèl zijn gehele aandacht aan schenkt en wat uiteindelijk ook het boekthema uitmaakt zijn de filosofische ideeën en dialogen tussen de gearresteerde professor en de Joodse luitenant ! De roman kan en moet m.i. gelezen worden als een (semi)filosofische gedachtegang over de Bijbelse beschouwing van het kwaad in het menselijk leven. De twee antagonisten bespreken het nemen van wraak. Een begrijpelijk menselijk handelen in tegenstelling tot een bepaalde Bijbeltekst. Legt de Bijbel zelfs een mentale en fysieke grens ook bij een mogelijke vergelding na zo een enorme massa aan gruwelijke misdaden?... BOETEDOENING. Vandaar dan ook de titel-verklaring van dit krachtige boek.
Gorenstein laat dit grote thema verder in het ongewisse!

Zeer goed proza dat bijdraagt aan menige discussies. GT 15/01/23 Score: 4/5… (meer)