Giuseppe Tomasi di LampedusaBesprekingen

De Tijgerkat is de enige roman van Giuseppi Tomasi di Lampedusa, maar wel eentje die een (crisis)manager zich ter harte moet nemen. Vooral voor die crises die langzaamaan een omwenteling veroorzaken en systemen opschudden. Maar toch ook voor de snelle varianten. Dan heet de stelling van de Tijgerkat opeens het Rode Koningin effect. Lees hier verder: https://www.rizoomes.nl/filosofie/prins-tijgerkat-en-de-rode-koningin/

De tijgerkat wordt terecht een van de grootste klassiekers van de Italiaanse literatuur genoemd. De andere verhalen in deze uitgave zijn helaas minder de moeite waard (Herinneringen aan mijn jeugd kan je voor mijn part best overslaan). Maar De tijgerkat, die moet je toch eens lezen.
Volledige bespreking via http://wraakvandedodo.blogspot.be/2015/05/g-tomasi-di-lampedusa-de-tijgerkat.htm...

Ik las Il Gattopardo al eerder in een Nederlandstalige versie maar heb mij nu gezet aan de oorspronkelijke Italiaanse versie. In beide gevallen is dit één van de mooiste boeken ooit zowel wat betreft vorm als inhoud. Op magistrale wijze schildert Tomasi di Lampedusa landschappen, personen, en veranderende tijden. Ik kan enkel bevestigen wat anderen hier op LT al uitvoeriger hebben beschreven. Een meesterwerk dus.

Een mooi geschreven roman waarin zowel 'de mens' als de historische gebeurtenissen adequaat vertolkt worden. Alhoewel niet alle hoofdstukken perfect op elkaar aansluiten, is het geheel toch de moeite waard.

Maar enkele verhaaltjes en ze draaien allemaal om Sicilie. Blijkbaar echt een obsessie voor de auteur. Mooi aanhangsel bij 'il gattopardi', vooral de kinderherinneringen. De beschrijving van het huis in Palermo, en vooral van het buitenverblijf in het binnenland zijn adembenemend mooi. Het verhaal "de sirene" heeft alles van een klassieker, maar ik word er niet wild van.½

Voor wie samen met mij Il Gattopardo (De Tijgerkat) één van de beste boeken ooit vindt, zal deze bundeling van vier korte verhalen van de hand van Tomasi di Lampedusa niet te versmaden zijn. Zij baden in dezelfde sfeer van nostalgie en vergankelijkheid. "Voor mij is de kindertijd een verloren paradijs. Allen waren goed voor mij, ik was de koning van het huis. Ook mensen, die later mijn vijanden waren, waren toen aux petits soins. De lezer - die er niet zijn zal - zij er dus op voorbereid, dat hij gevoerd zal worden door een Aards Paradijs, dat verloren ging. Als hij zich verveelt, in vredesnaam!" (p. 83).
Als de eerste drie verhalen al probleemloos gezien kunnen worden als voorlopers van Lampedusa's latere meesterwerk, dan is dat nog meer het geval voor het laatste autobiografische relaas over plaatsen uit de prille jeugd van de schrijver. Hieruit komt ook de bekende zelfbeschrijving "... dat ik een jongen was, die van de eenzaamheid hield, die liever tussen dingen dan tussen mensen verkeerde." (p. 96).
Het titelverhaal De Senator en De Sirene parelt op ontroerende wijze in al zijn eenvoud en diepgang over thema's als liefde en dood. Het verhaal De Opkomst van de Pachter had volgens Lampedusa's vrouw het begin moeten vormen van een vervolg op De Tijgerkat. Dat dit boek dat De Blinde Katjes had moeten heten, er nooit van gekomen is, mag een van de tragedies in de literatuur genoemd worden. Maar ook als kortverhaal staat het sterk overeind. Het derde verhaal De Vreugde en De Wet heeft een meer maatschappijkritische boodschap. In het afsluitende Plaatsen uit mijn Prille Jeugd keert Lampedusa terug naar twee huizen waaraan hij de meest levendige herinneringen bewaard maar die reeds toen hij dit schreef in 1955 niet meer bestonden; het ene ten prooi gevallen aan een bombardement in WO II, het andere vervallen tot ruïne. De sfeer van beide huizen vindt je zo terug in zijn latere De Tijgerkat. Sterk aanbevolen.

Ik heb enorm veel genoegen beleefd aan de lectuur van dit boek. Het eerste hoofdstuk is niet helemaal representatief, want blijkbaar postuum gecomponeerd uit nagelaten materiaal (door Giorgio Bassani nota bene). Maar daarna ontwikkelt de Tijgerkat zich tot een heerlijke 19de eeuwe societyroman vol psychologie, landschapstekening en sociaal realisme. Je krijgt niet alleen een prachtige innerlijke en uiterlijke tekening van Sicilië en de Sicilianen, het is ook een studie in politieke verschuivingen en hoe mensen daarmee omgaan. Tenslotte is het een heel empathisch portret van Don Fabrizio en zijn aristocratisch geslacht dat moet wijken voor de moderne, kortzichtige burgerij. Ook de film van Visconti met Burt Lancaster (1963) blijft imponerend!

Fragment:
Hij ging de binnentrap op, liep door de salons met de gobelins, door de blauwe en door de gele, de jaloezieën filterden het licht, in zijn studeerkamer hoorde hij het zachte tikken van de pendule van Boulle. 'Qat een rust, mijn God, wat een rust!' Hij ging het badkamertje binnen: het was klein, witgekalkt, met een vloer van ruwe tegels en in het midden een opening voor heet afvloeien van het water. De badkuip was een soort enorme ovalen trof, van gelakt ijzer, geel van buiten en grijs van binnen, die men met moeite op vier stevige poten had geplaatst. Aan een spijker in de muur hing een badmantel, op een van de touwstoelen lag het schone linnengoed en op een andere een kledingsstuk met de kreukels van de koffer er nog in. Naast het bad lag een groot stuk roze zeep, een borstel, een dichtgeknoopte zakdoek met zemelen, die natgemaakt, een geurige melk zouden afscheiden, een enorme spons, een van die die de administrateur van Sahia hem altijd zond. Door het onbedekte raam scheen de zon fel naar binnen. Don Fabrizio riep: twee bedienden kwamen binnen, die ieder een paar overlopende emmers droegen, een met koud en een met kokend water. p.63
Toen de jagers op de top van de berg kwamen,kwam tussen de tamarisken en de zeldzame kurkeiken het aspekt van het werkelijke Sicilië weer te voorshijn, waarmee vergelken barokke steden en sinaasappelboomgaarden slechts waardeloze prullen zijn: de aanblik van een golvende, zich tot in het oneindige, rug na rug, uitstrekkende dorheid, troosteloos en irrationeel, waarvan de geest de hoofdlijnen niet kon vasthouden, ontwerpen als zij zijn in een moment van waarzin van de schepping: een zee die ineens versteend was op het moment dat een verandering van wind de golven had opgezweept. Donnafugata verborg zich, heel klein lijkend in een naamloze plooiing van het terrein en men zag er geen levende ziel: magere rijen wijnstokken was het enige waaraan men zien kon, dat hier mensen waren geweest. Achter de heuvels aan één kant de indigoblauwe vlek van de zee, nog harder en onvruchtbaarder dan de aarde. De zachte wind streek langs alles heen, vermengde de lucht van mest, salvia's, krengen, hij wiste uit, wierp allesweg, herstelde elk ding in zijn onverschillig voorbijsnellen, droogde de bloedruppels, het enige dat van het konijn over was, en veel verder ging hij bij de haarbos van Garibaldi schullden en nog veel verder joeg hij stofregen in de ogen van Napolitaanse soldaten. p 97-98

"De tijgerkat" is een roman over een verarmde adellijke Siciliaanse familie rond 1860. De oude prins Don Fabrizio huwt zijn aangenomen zoon Tancredi uit aan de mooie Angelica.
Het boek geeft een prachtig beeld van een oude maatschappij en is in prachtig Nederlands vertaald door Anthonie Kee. Een van de heel grote boeken uit de wereldliteratuur.

Onvoltooid was het boek, zijn enige, toen Tomasi in 1957 stierf. De eerste reactie van zijn omgeving was om de twee bestaande manuscripten voor een uitgave te laten redigeren. Giorgio Bassani nam die taak op zich. Hij maakte bij de verschillen tussen de twee versies steeds de in zijn ogen beste keuze. Het resultaat verscheen in 1958. Het was meteen een wereldsucces. Wat er was had al zo veel kwaliteit dat het er eigenlijk niet meer toe deed, of er nog een uitgave van de laatste – de echte - versie verscheen. Niettemin verscheen die ook in 1969.
Het bijzondere van het boek was dat het de geschiedenis van de ondergang van een adellijke familie was, nota bene geschreven door de laatste telg van het huis met een grondige kennis van zaken en tegelijk met een afstandelijke ironie die het boek zo aantrekkelijk maakt. [Voorbeeld]
Hoofdpersoon is Fabrizio Corbera, prins van Salina, een groteske persoonlijkheid, ervan overtuigd dat hij – minstens op Sicilië - boven alles staat. Kerk en Staat lapt hij aan zijn laars. Tegelijkertijd realiseert hij zich dat dit niet langer meer kan. De kerk mag hij nog in zijn zak hebben in de vorm van zijn biechtvader, die bij hem in dienst is, de staat zit hem op de hielen, doordat deze een nieuwe vorm krijgt bij de vorming van de Italiaanse eenheid. Het verhaal speelt zich dan ook af tijdens de inval van Garibaldi op Sicilië. Het heeft nog even de schijn dat alles hetzelfde blijft. Er moet veel veranderen zegt zijn neef, Tancredi, die de zijde van de opstand heeft gekozen, wil alles hetzelfde blijven. Hijzelf zal meer voorwerp van de verandering worden dan van hetzelfde: de macht verschuift.
Dit wordt hem op een zeer gevoelige manier duidelijk gemaakt. Als de burgemeester van Donnafugata, een van de bezittingen van de salina’s, Calogero Sedara, een parvenu die precies doorheeft hoe hij zich moet verrijken, hem benadert om toestemming voor een huwelijk van zijn dochter Angelica met Tancredi, dan is dit een duidelijk teken van de verandering. Hij heeft het hard nodig omdat hij berooid is en voor Tancredi is het de manier om zich het nieuwe geld eigen te maken. Heel de opname van Angelica in de nieuwe wereld wordt zeer komisch beschreven. Niettemin wordt Fabrizio zelf steeds zwaarmoediger. Tot de dood er in het voorlaatste hoofdstuk op volgt in een prachtig en tragisch beschreven sterfscene. Het boek eindigt met een visitatie van de bisschop aan de huiskapel, die door de dochters van Fabrizio wordt beheerd. Alles wordt afgekeurd. Zelfs voor de kerk hebben de Salina’s afgedaan.
Stilistisch is het boek fantastisch. Prachtig uitgewerkte beelden die zelfs de hedendaagse snelle lezer niet zullen vervelen. De beschreven gemoedsstemmingen worden vaak versterkt door elementen uit de omgeving, het vervallen paleis, of door de weersomstandigheden: de alles verzengende hitte. De omgeving is het vaak ook die de gemoedsstemmingen aktiveert. De roman lijkt qua stilistische vormgeving op een klassiek toneeldrama of liever nog een opera. Een heel hoofdstuk wordt gewijd aan het familieconflict dat de huisgeestelijke, de jezuiet, Padre Pirrone, oplost door een huwelijk tussen neef en nicht te arrangeren. Een parallel die sinds Shakespeare en de klassieke drama’s wordt getrokken om de oplopende dramatiek van het hoofdgegeven even te temperen, zodat de toeschouwer zich bij alle ellende even kan ontspannen.
Het zwakke van het boek zit hem in de compositie. We weten dat de schrijver het hele verhaal zich eerst tussen twee gebeden rozenkransen heeft willen laten afspelen, naar model van Joyce’s Ulysses. Dat is hem niet gelukt. De overblijfselen vinden we terug in het eerste hoofdstuk. Heel de vormgeving als klassiek drama waar hij later voor gekozen heeft is ook niet helemaal gelukt. Het laatste hoofdstuk hangt er nog wat vreemd bij. Allemaal niet erg: wat de auteur wel voor elkaar heeft gekregen boeit en zal blijven boeien.