Lewis Porter

The John Coltrane Reference is een dik boek van 779 pagina’s, samengesteld door Lewis Porter en nog wat andere kenners van de jazz-saxofonist John Coltrane. ‘Reference’ doet u wellicht vermoeden dat dit een naslagwerk is en dat klopt. Het is een uitputtend overzicht van ieder bekend optreden van John Coltrane in de periode 1926–1967, zowel als frontman én als bandlid van een andere frontman.

Daarnaast is het een volledige discografie, die alle informatie verstrekt over zijn opnames, gemaakt in de periode 1946–1967. Plaatopnames, maar ook privé-opnames die niet zijn uitgebracht maar waarvan bekend is, of soms vermoed wordt, dat ze bestaan. Ook hier weer alle plaatopnames waar hij als bandleider fungeert, maar ook die waar hij op meespeelt bij anderen.

Is zo’n boek dan te lezen, laat staan te bespreken? Natuurlijk wel. Je moet er een beetje gek voor wezen, maar er is genoeg uit te halen. Wat het leesbaar maakt zijn de besprekingen die zijn opgenomen in het boek van de concerten die hij geeft. Zo was hij beroemd om zijn lange solo’s, maar daar moest het publiek aanvankelijk aan wennen, getuige het eerste gedrukte commentaar dat men hierover vond over een optreden in 1960 met het Miles Davis Sextet;

Then there is John Coltrane. Jazz practitioners are constantly in search for novelty in rhythm, harmony or dynamics. But Coltrane is taking as long as a half hour on some numbers to hunt and feel his way on tenor sax into new harmonic structures. It is interesting, perhaps, to other musicians, but agonizing to the casual listener who expects to hear something polished and assured from a jazz artist of Coltrane’s stature. The practice session is a much better place for experimentation.

Je krijgt veel mee over de manier waarop Coltrane speelt. Zijn geluid wordt uitgelegd als ‘sheets of sound’. Een beetje technisch, maar hij legt het zelf in een interview uit in dit boek. Het gaat niet alleen over Coltrane, uiteraard ook over zijn bandleden, zoals de drummer Elvin Jones. Er staan wat prachtige anekdotes over hem in het boek, zoals na een concert in Los Angeles;

The two drum shops in Los Angeles reported a gratifying increase in the sale of drum sticks…There were other incidents: An elderly accountant wandered into Shelly’s one night by mistake, heard Elvin play one set, and rushed out to leave his wife and four children to seek his fortune in Borneo…Local zoo officials reported an unusual amount of activity in the dangerous animal cages between the hours of 9 and 2 during Elvin’s tenure.

Ook optredens in het Concertgebouw krijgen een bespreking. Coltrane trad er op in 1963, begon er om middernacht en zo’n concert duurde tot in de ochtenduren. Kom daar nu nog maar eens om. Het mooie is dat, hoewel ik zijn biografie nog wil lezen, het boek je ook dichter bij de mens Coltrane brengt. Hoeveel drank en drugs hij ook gebruikte, hij bleef een aardig en beminnelijk mens. Zelfs toen hij op het podium werd aangevallen door een vrouw bleef hij vriendelijk. Jazzmuzikant Anthony Braxton vertelt erover in een interview;

Graham Locke: “She just walked into the club and attacked him?”
Anthony Braxton: “Yeah, she came in off the street. She said, ‘Stop playing this crazy music, it’s too loud and the drummer’s tired, just stop it!’ And she took her umbrella and began poking at him. You can imagine how I hated her. To see Mr. Coltrane talk so nicely to her taught me that you have to develop more understanding…

Uiteraard ontbreekt ook de naam van Nederlands bekendste jazz-criticus Michiel de Ruyter niet en worden zijn interviews met Coltrane genoemd. De website waar deze terug te vinden zouden zijn is helaas gewijzigd, het is handiger om naar de site over Coltrane zelf te verwijzen, daar staan ze ook.

De discografie is een verhaal apart. Zoals gezegd staat daar iedere bekende opname, op welke geluidsdrager dan ook, in vermeld. Van de meeste opnames staan details genoemd, zoals welke opmerkingen of andere geluiden er te horen zijn. Dit gaat behoorlijk ver. Zo is er een opname bekend van (waarschijnlijk) 1 maart 1950. De opname is van de Billy Valentine Group met Valentine op trompet, Coltrane op tenorsaxofoon, wellicht John Collins of Floyd Smith op gitaar en wellicht Ray Brown op bas. Veel ‘waarschijnlijk’ en ‘wellicht’ maar zelfs deze opnames worden dus genoemd.

Ik heb een uitgebreide luisterlijst samengesteld voor mijzelf van zo’n 120 albums die hij heeft gemaakt en dan heb ik ze nog lang niet allemaal, maar het is een mooi begin. U valt van de ene verbazing in de andere. Zoek Lover eens op Youtube op van de Prestige Recordings en verbaas je over de duizelingwekkende snelheid waarmee Coltrane speelt (vanaf 0;30). Of leer waarom Giant Steps zo’n moeilijk nummer is voor de pianist om op te improviseren en zoek daarvoor op Youtube naar The most feared song in jazz, explained. Of, als u lef heeft, luister eens naar het experimentele album Om; laat me weten of u het uit hebt gezeten. Is dit teveel dan is Blue Train of A love Supreme veel toegankelijker. Maar dat is wat mij zo aantrekt in dergelijke muzikanten en dat blijkt uit dit boek, ze staan nooit stil en ontwikkelen zich of het publiek nu meegaat of niet.

Gelukkig is er in de discografie ook ruimte voor informatie en anekdotes, zoals in de beschrijving van de videotape (want ook die staan ertussen) van het Festival International du Jazz Antibes-Juan les Pins 1965. Daar stond het nummer Ascension op het programma;

This quartet version of “Ascension” is listed as “Blue Valse” or “Blue Waltz” on most issues. Michel Delorme…: “I once asked Jean-Christophe Averty, who was in charge of filming the festival for Radio France, where he got the title. He said he sent his secretary to ask Coltrane and she came back with something that sounded like ‘Blue Vase’. So he decided it was ‘Blue Valse’. French for ‘Blue Waltz’”

Het is maar een greep uit talloze stukjes informatie over al die opnames. In de bijlagen achterin zijn nog een lijst opgenomen van alle televisie- en filmopnames die van hem bekend zijn en een lijst van alle interviews die hij heeft afgegeven. U begrijpt, een beetje liefhebber kan aardig uit de voeten met dit boek, ik zet nog even een elpee op.… (meer)

Na de interviews met jazz-saxofonist John Coltrane gelezen te hebben en een uitgebreid standaardwerk over hem te hebben gelezen was het nu tijd voor een biografie over hem. John Coltrane His Life and Legacy van Lewis Porter is een degelijke biografie die zijn leven en muziek volgens de regels der kunst behandelt, maar een kanttekening is wel op zijn plaats en daar kom ik nog op terug.

Lezers van mijn blog weten dat ik gek ben op triviale feitjes en dat begint al met de herkomst van de naam Coltrane. Die is van Schotse origine en het is waarschijnlijk dat de achternaam van John Coltrane afstamt van een Schotse slavenhouder. De zangeres Chi Coltrane (u weet wel, van de hit Go Like Elijah) is ook van Schotse afkomst dus dat vond ik een mooie link.

Het lezen van deze biografie moet mij dichter bij de muziek van Coltrane brengen en dat is wel gelukt. Ik lees dat hij oefent. Heel veel oefent. Op jonge leeftijd als hij met de saxofoon begint, maar hij blijft dat zijn leven lang volhouden; hij vindt dat hij minstens vier uur per dag moet oefenen, maar zeker later komt hij daar maar moeilijk toe. In zijn jongere jaren oefent hij veel meer, bijna de hele dag door. Zijn grote inspiratiebronnen zijn altsaxofonist Charlie Parker en trompettist Dizzy Gillespie.

Hij komt, zoals veel muzikanten, in aanraking met alcohol en drugs en die verslavingen gaan hem al snel in de weg zitten. Hij speelt met pianist Thelonious Monk en trompettist Miles Davis maar wordt door Davis ook ontslagen vanwege drugsgebruik. Als hij weer door Davis in genade wordt aangenomen gaat hij naar Europa en treedt onder meer op in Parijs. Daar wordt zijn optreden niet door iedereen gepruimd. Hij speelt lange solo’s die afwijken van het gedistingeerde geluid van Miles Davis. Zoekt u eens op Youtube naar ‘Miles Davis with John Coltrane in Paris’ en luister vanaf 1;10;59, het publiek is niet onverdeeld enthousiast.

Toch laat Coltrane zich niet uit het veld slaan en richt een kwartet op. Dat wordt soms een kwintet als hij saxofonist, fluitist en klarinettist Eric Dolphy erbij kan krijgen. Hij wordt ook beïnvloed door andere culturen en door wereldmuziek, maar ook door avant-garde musici zoals saxofonist Ornette Coleman. Coltrane over de Indiase sitar-speler Ravi Shankar;

I like Ravi Shankar very much. When I hear his music, I want to copy it – not note for note of course, but in his spirit.

Hij heeft hem ontmoet en zelfs zijn zoon naar hem vernoemd. Maar Coltrane haalde overal inspiratie vandaan. Schotse muziek, Afrikaanse muziek of de Engelse standard Greensleeves, hij kon het allemaal gebruiken. Luister eens naar het album Olé, één van mijn favorieten. Spaanse invloeden en natuurlijk schatplichtig aan Sketches of Spain van Miles Davis.

Het gaat mij om de ontwikkeling van een artiest als Coltrane en dat komt gelukkig terug in dit boek. Zijn eerste albums zijn prima te beluisteren voor iedereen, maar zijn latere muziek wordt al lastiger. Porter beschrijft dit als volgt;

His lines are not “tunes” in the usual sense – there is no long hummable phrase that comes out of Coltrane’s playing, and people who are looking for that had to be frustrated. But if one could go along with him and get involved in his concentrated and focused discipline of improvisation, and get involved with the powerful energy and passion of the whole group at each moment, it is…like no other experience in jazz.

En die volg ik wel. Ik houd van ‘ouderwetse’ jazz, mooie ballads met volgbare melodieëen, maar ik houd ook erg van jazz die de randen opzoekt. Waar geen melodie meer is maar alleen geluid en energie en dat is wat Coltrane ook doet.

Porter laat Coltrane vaak aan het woord, zoals over de lange solo’s die hij speelt. Dat is een behoorlijk verhelderend verhaal en helaas te lang om weer te geven hier, gaat u dat zelf lezen. Verder krijgt u nog een apart hoofdstuk over zijn beroemdste album A Love Supreme, waarin uit de doeken wordt gedaan wie die tweede saxofonist toch is (want dat wilt u weten) en natuurlijk hoe het met Coltrane afliep. Hij kickte af van drank en drugs maar overleed toch jong aan leverkanker op 40-jarige leeftijd.

Ik zou nog terugkomen op een kanttekening en dat is de volgende. Ik ben niet bijzonder muzikaal onderlegd en er staan behoorlijk wat musicologische toelichtingen in dit boek, compleet met notenvoorbeelden. Dat pleit voor volledigheid van het boek, maar ik was genoodzaakt als leek toch wat passages over te slaan. Dat neemt niet weg dat ik toch behoorlijk wat relevante informatie uit deze biografie heb gehaald.

Ik ben nog bezig met mijn luistertocht naar 120 van Coltrane’s albums en het verveelt mij nog geen moment.… (meer)