Nathalie SarrauteBesprekingen

Dit was weer een heel bevreemdende leeservaring, vooral omdat ik er compleet onvoorbereid in stapte. Sarraute biedt 24 korte stukjes aan, vignettes, dikwijls maar van enkele pagina’s, en die door geen enkele verhaallijn verbonden lijken, gewoon maar los van elkaar bestaan. Het viel me direct op hoe welluidend haar stijl is, het deed me spontaan overgaan op luidop lezen, en dan leek het alsof de klanken een eigen leven leidden, los van de inhoud. Want die inhoud, dat was even zoeken. Pas bij een tweede lectuur viel het me op dat ze vertrekt van een waarneming: van dingen, van mensen (niet bij naam genoemd), van situaties, die ze ogenschijnlijk onpartijdig, objectief, neutraal lijkt te beschrijven. Onmiddellijk verbindt ze die ook met een bepaalde reactie die teweeg wordt gebracht door het beschrevene, en die ze vervolgens ook analyseert. En dan komt een heel complexe wereld tevoorschijn van acties en reacties, handelingen verbonden met emoties (soms erg heftig) en omgekeerd, maar telkens bekeken als een soort van automatismen, en de betrokken personen bijna als automaten. Intrigerend, maar wel erg kil, alsof je naar de eindeloze bewegingen in een mierenhoop of een bijennest zit te kijken.
Dit boekje maakt zeker iets los, maar ik moet eerlijk bekennen dat ik er niet warm van werd. Dit genre van ‘ontmenselijke’ literatuur was uiteraard de vrucht van de onhumane ontwikkelingen in de 20ste eeuw (het verscheen eerst in 1939, maar brak pas door na de publicatie in 1957), maar het roept bij mij spontaan weerstand op. Misschien sluit ik onterecht de ogen voor hoe onbezield veel van onze handelingen zijn, de vrucht van (onbewuste) automatismen, en koester ik teveel nog de illusie van de humanistische interactie. Maar het is goed dat Sarraute ons de keerzijde daarvan voor ogen houdt.

Dit boekje is een literair pareltje : 24 (+1) erg mooie, etherische stukken 'proza-poëzie'. Zo lijkt het. Elk stuk handelt over een gewone situatie. Personages, handelingen, situatie, tijd of wat ook, niets wordt nader beschreven op een kleine uitzondering na in stuk XXIII, waar enkele boeken nader bij naam genoemd zijn. Na herlezing begrijp ik dat het telkens gaat over diepe roerselen uit het onbewuste die even, vaag en ondoorgrondelijk aan de oppervlakte komen als een vluchtige impressie ...en even snel weer verdwijnen zonder enige analyse of toelichting.
In de literatuurwetenschappen wordt dit werk van Sarraute beschouwd als het begin van de Nouveau Roman. Maar ikzelf vraag mij hierbij af in welke mate deze schrijfstijl gelieerd kan worden aan de Metafysische Roman.