Alvydas Šlepikas

Als we spreken over oorlogen, hebben we het vaak over landen alsof het personen zijn. Denk aan nu Rusland en Oekraïne. En in de Tweede Wereldoorlog aan Duitsland als ‘the bad guy’, Als je op de details inzoomt, blijken de zaken vaak wat ingewikkelder te liggen. Zo was bijvoorbeeld niet elke Duitser een nazi en kan je je afvragen of je Duitse kinderen al het leed kan aanrekenen dat slachtoffers indertijd is aangedaan. Dit is het uitgangspunt van ‘Mano vardas - Maryté’, van de Litouwse schrijver/dichter/ regisseur/acteur Alvydas Šlepikas (1966). Het boek is in het Nederlands vertaald als ‘Mijn naam is Maryté’.

Dit boek gaat over de ‘wolfskinderen’, Duitse kinderen die na het einde van de Tweede Wereldoorlog rondzwierven door Litouwen, op zoek naar eten. De situatie aan de oostkant van Duitsland was chaotisch: soldaten van het Rode Leger namen huizen en goederen in beslag, zetten families op straat, en wie niet gehoorzaamde werd zonder pardon neergeschoten. De overgebleven Duitsers waren in het algemeen vrouwen, kinderen en bejaarden die zich niet konden verdedigen tegen zwaarbewapende soldaten. Veel kinderen trokken Litouwen in op zoek naar voedsel. Soms op verzoek van wanhopige moeders, soms omdat ze geen ouders meer hadden en hoopten in Litouwen hulp te krijgen. Šlepikas baseerde zijn verhaal op de getuigenissen van wolfskinderen die deze periode hebben overleefd en in Litouwen zijn blijven wonen. Daarvoor was hij waarschijnlijk net op tijd; de laatste overlevers uit die tijd zijn inmiddels al behoorlijk oud.

De opzet van het boek verraadt Šlepikas’ achtergrond als dichter: het taalgebruik is poëtisch en de opbouw van het verhaal is fragmentarisch, bijna dromerig. Kinderen doemen op uit de mist, lopen in de sneeuw of in een donker bos, je volgt ze even, waarna ze weer uit beeld verdwijnen. Maryté komt in de eerste helft van het boek slechts zijdelings voor, als een soort bijfiguur, en ontpopt zich dan ineens tot hoofdpersoon van de tweede helft van het verhaal, terwijl het lot van personages die eerder prominent in beeld waren onduidelijk blijft. Daarmee symboliseert de schrijver waarschijnlijk hoe deze periode nu in de geheugens van de mensen bewaard is gebleven: schimmig, onduidelijk en vol onzekerheden over het lot van de geliefden van toen. Tegelijk zal dit aspect van het boek wat onbevredigend zijn voor lezers die complete verhalen met duidelijke antwoorden zoeken.

Je moet een sterke maag hebben om dit boek te lezen: al in de eerste tien pagina’s is er een kind doodgeschoten en een ander verdronken, waarna je ook nog wordt geconfronteerd met een verkrachting. Het is een hoop ellende zonder lichtpuntjes en doet wat dat betreft een beetje denken aan het sprookje van het meisje met de zwavelstokjes. Een deel van de kinderen heeft deze periode overleefd en een leven kunnen opbouwen in Litouwen, maar dat is niet een aspect dat in dit boek aan de orde komt. Het focust puur op de wanhoop van de kinderen in de koude winter van 1946. Daarmee werpt het een ijskoud en compromisloos licht op een vergeten periode uit de geschiedenis en - ook nu helaas nog relevant - wat een ellende volwassenen kinderen aandoen met hun haat en oorlogen.… (meer)