Man, man, man... Wat is dit? Wie denkt dat hij met dit boekje begint aan een literair getinte verkenning van het Australische binnenland (het thuisland van de schrijver), is eraan voor de moeite. Je komt terecht in een surrealistisch aandoend verhaal, met een verteller die gebiologeerd is door het eigen karakter van het (Australische) binnenland en zijn bewoners (voor alle duidelijkheid, niet de aboriginals, duidelijk de witte kolonisatoren). De verteller is met name een filmmaker die van plan is een baanbrekende film te schieten om voor eens en voor altijd het ware karakter van dat binnenland bloot te leggen.
Het verhaal lijkt dus redelijk rechttoe rechtaan te beginnen, zeker omdat onze filmmaker ons overstelpt met allerlei precieze details over zijn aankomst – 20 jaar tevoren – in een stadje, diep in het binnenland. Maar in plaats van beschrijvingen van de vlakte, lijken we terecht te komen in een vreemd verhaal. De focus van de verteller ligt vooral op de eindeloze discussies van de ‘plainsmen’ (het woord wordt niet vertaald) als ze willen uitdrukken wat hen van anderen onderscheidt. Blijkt dat die plainsmen geen gewone mensen zijn, maar een bonte verzameling van aristocratische landeigenaars, kunstenaars, architecten, archivisten enzovoort, die voortdurend met elkaar overhoopliggen en eigen scholen en stromingen stichten, waartussen soms zelfs gewelddadige conflicten uitbreken.
Op de duur heb je door dat Murnanes vlakte eigenlijk een fictieve ruimte is, en bij gebrek aan een prozaïscher beeld noem ik die fictieve ruimte gemakkelijkheidshalve maar de ‘werkelijkheid’. Meesterlijk speelt Murnane hier met de verschillende geconnecteerde én tegengestelde betekenissen van ‘de vlakte' (het uitzichtloze, het onbegrensde, het gewone), ‘het binnenland’ (het innerlijk, de essentie) en ‘plain' (vlak, gewoontjes). Hij biedt hier met andere woorden een pastiche van de intense, maar uiteindelijk fundamenteel vruchteloze pogingen van mensen om de échte werkelijkheid om hen heen te vatten.
Onze filmmaker-verteller kan eindeloos doorgaan over al die visies op de ‘plains’. Hij geeft ze weer in ronkende volzinnen die je dikwijls twee of drie keer moet lezen om een klein beetje te snappen waar het over gaat, al blijkt die inhoud zelf niet zo belangrijk. Dit is er eentje die mooi weergeeft in welk een labyrint de lezer zich begeeft: Iedereen die vanaf zijn jeugd was omringd door een overvloed aan vlak land moest wel afwisselend dromen van het verkennen van twee landschappen – een ervan voortdurend zichtbaar maar nooit toegankelijk en het andere altijd onzichtbaar, zelfs als je er dagelijks in rondtrok.”
Dit dunne boekje bevat opvallend veel scenes waarin de verteller of anderen van achter glas dingen aan de andere kant observeert: de vlakte zelf, of de vrouw van de landeigenaar waar hij in dienst is gekomen, die zit te lezen in de bibliotheek en op haar beurt door glas naar buiten staart. Invallend licht (van de vlakte uiteraard, maar soms ook gewoon de reflectie op de wijnglazen) wordt herhaaldelijk aangehaald als belangrijk situatie-element. En telkens wordt ook het belang van het momentane, het unieke van het tijdsmoment en het hyper-subjectieve van elke ervaring beklemtoond, en dus ook het vluchtige, ongrijpbare.
Voelt u zich nu, tijdens het lezen van deze review, lichtjes in de war gebracht? Wel, dat is precies het gevoel dat je als lezer van Murnane’s boekje hebt, zowel tijdens de lectuur als erna. Je vraagt je af wat je nu precies onder ogen hebt gekregen, en wat de boodschap ervan was. Het is meesterlijk hoe Murnane ons zo uit evenwicht kan krijgen. Niks meer, niks minder. Wat een geweldige leeservaring (al kan ik me inbeelden dat vele mensen dit boekje na 20 bladzijden tegen de muur keilen). ( )

The Plains is wonderlijk. Het reikt voorbij het begrijpen, voorbij het verlangen om te begrijpen zelfs en laat de lezer, als in een trance, voor zich uit staren, er op vertrouwend dat de schrijver beter dan hijzelf begrijpt waar het allemaal over gaat en naar toe gaat. En laat net dat ook het onderwerp, of de vorm zijn - er is geen onderscheid in dit boek - van The Plains.

Er is een 'inner Australia', waar mannen, temidden de vlakte, boordevol stilte en horizonten die uitkijken op andere vlaktes, begrijpen zonder te begrijpen, en loslaten zonder vast te houden, zien zonder te kijken, berusten. In dat 'inner Australia' hebben oorlogen gewoed, uitgevochten tijdens polowedstrijden, om poëtische interpretaties van 'the plains'. Mensen uit 'outer Australia' zijn buitenstaanders, strandgangers, het vermelden niet waard. In de vlakten gaat het om het kijken, om een begrijpen dat net voorbij dat kijken ligt.

Murnane is de perfecte schrijver. Geen woord, geen komma, geen letter, geen ademstoot loopt uit de pas. Van de eerste tot de laatste pagina hypnotiseert hij de lezer, en leidt hij hem achteloos naar die gedachten die hij al die tijd, sinds het lezen van de eerste pagina's (en lang daarvoor), wanhopig onder woorden trachtte te brengen, vangt hem op met die gedachte, en laat hem weer los, in een vlakte van verlangen en onbegrip. ( )