Ruim 600 bladzijden. Een boek is goed als het je stil en in gedachten achterlaat. ( )

“That’s the trouble with people, their root problem. Life runs alongside them, unseen. Right here, right next. Creating the soil. Cycling water. Trading in nutrients. Making weather. Building atmosphere. Feeding and curing and sheltering more kinds of creatures than people know how to count. A chorus of living wood sings to the woman: If your mind were only a slightly greener thing, we’d drown you in meaning.”
Dit is de essentiële boodschap die Powers naar mijn mening met dit boek wil verspreiden: de natuur spreekt tot ons, roept tot ons, kan ons leven de betekenis (terug)geven die het nu zo vaak ontbreekt, maar wij luisteren niet, we hebben er geen oog voor, integendeel, we behandelen haar gruwelijk en richten haar op zo’n manier ten gronde, dat we er zelf aan ten onder kunnen gaan. Het is een ecologische boodschap waar ik wel oren naar heb. Maar de vraag is dan, of dit boek er ook in slaagt die boodschap goed over te brengen.
Om te beginnen: Powers focust op bomen, dus maar een beperkte niche binnen het ecosysteem dat de aarde is. Het is een voor de hand liggende keuze, want zowel beeldmatig als didactisch zijn bomen een begeesterend onderwerp. Zeker in het eerste deel brengt hij het contrast tussen de vluchtige, erg grillige mensenlevens en de over eeuwen uitgespreide temporaliteit van bomen mooi in beeld, met soms treffende passages. Het boek wijst terecht ook op de complexe, interagerende diversiteit van het ecosysteem dat door het menselijk optreden in toenemende mate verstoord wordt en misschien al onherroepelijk beschadigd is.
Ook de indeling van het boek beantwoordt aan die van een boom en gaat van ‘wortels’, over ‘stam’, naar ‘kroon’ (van bladeren) om uiteindelijk uit te komen bij ‘zaden’. In het eerste deel schetst hij kort het leven van 9 personages, allemaal Amerikanen, maar wel van zeer diverse afkomst en verkerend in heel diverse levenssferen. In het tweede deel komen een aantal van die personages samen, meestal gepaard gaand met de bewustwording dat de natuur, en bij uitstek bomen, een bijzondere rol spelen in hun leven. Enkele van hen raken betrokken bij de eerste ecologische verzetsacties, zo rond de jaren 1970 en 1980. Het derde deel springt ineens 20 jaar later en laat zien wat er van hen terecht is gekomen en hoe hun strijd door de coalitie van groot geld en meegaande politiek vergeefs is gebleken. En in het laatste deel schetst Powers aanzetten, kiemen en zaden die naar de toekomst wijzen, met zelfs een suggestieve, magisch-realistische slotscene.
Die structuur, die gepaard gaat met een zekere mate van ‘vertakking’ van de verhaallijnen, deed naar mijn aanvoelen nogal artificieel aan. Powers heeft voor zijn eerste deel bijna een derde van het boek nodig, en het is dus lang wachten voor het verhaal echt op gang komt. En met het dramatisch hoogtepunt op het einde van het tweede deel, lijkt die actie ook alweer voorbij: deel drie en vier doen soms aan als langgerekte epilogen. Die structuur zit dus niet helemaal in evenwicht, en dat merk je duidelijk in die nogal warrig slotdelen.
Hetzelfde geldt voor de personages: sommigen ervan zijn uitgewerkt tot volwaardige karakters, die het verhaal dragen, anderen lijken er nogal kunstmatig bijgeplakt. Om concreet te zijn: de personages Nick, Patricia, Mimi en Douglas spreken aan door hun gelaagdheid en de hele evolutie die ze doormaken, maar Neelay, Adam en het koppel Brinkman lijken eerder bordkartonnen figuren die maar in beperkte mate iets toevoegen aan het verhaal.
Ik had het ook moeilijk met de stijl van Powers. Nog meer dan in vroegere romans hanteert hij een erg droge pen, met korte, vooral beschrijvende zinnen, en amper dialogen of psychologische uitdieping. Ik hou nogal van een lyrische stijl, en die haalt Powers in dit boek alleen boven in enkele natuurpassages. Daarbij speelt ook de bij hem traditioneel sterk aanwezige wetenschappelijke inslag een rol. Het is een stijl die je niet echt meesleept.
En dan is er natuurlijk de moraal van het verhaal. Het citaat waarmee ik mijn review begon, staat al meteen in het begin van het boek. Powers lijkt zijn lezer zo snel mogelijk duidelijk te willen maken waar hij heen wil. Voortdurend wordt het majestueuze en ongrijpbaar mysterieuze van de natuur – via bomen - in de verf gezet, en voortdurend wordt beklemtoond hoe de mens zijn eigen toekomst hypothekeert. “That’s when Adam realizes: Humankind is deeply ill. The species won’t last long. It was an aberrant experiment. Soon the world will be returned to the healthy intelligences, the collective ones. Colonies and hives.”
Het is die herhaling, en dat gemoraliseer dat op de duur overkomt als overdreven prekerigheid. Daar komt ook bij dat Powers ook uitgebreid gebruik maakt van bepaalde visies die in pseudo-wetenschappelijke kringen enorm opgang maakt. Vooral via het personage Patricia Westerford trakteert hij de lezer op beschouwingen over hoe bomen onder elkaar communiceren, verdedigingsmechanismen opzetten, elkaar waarschuwen, enzovoort. Blijkbaar heeft hij zich hiervoor geïnspireerd op de Amerikaanse onderzoekster Suzanne Simard, die ook een inspiratiebron was voor de in Europa zo populaire Duitse publicist Peter Wohlleben (Het Geheime Leven van Bomen). Ik wil de bevindingen van Simard en anderen zeker niet van tafel vegen, maar het mag toch nog wel eens beklemtoond worden dat hun publicaties in wetenschappelijke kringen erg omstreden zijn. En ja, door de ‘believers’ wordt net dat gezien als een versterking van hun geloofwaardigheid, en ook dat wil ik niet helemaal van tafel vegen want wetenschappelijke instituties zijn nu eenmaal erg conservatief. Maar wat me altijd tegen de borst stuit is die antropomorfe verwoording van die alternatieve visies (‘bescherming’, ‘waarschuwing’, zelfs ‘opoffering’), die op zijn beurt de eigenheid van de natuur ontkent.
Dat brengt me trouwens naadloos bij een laatste problematiek die Powers aankaart: die van het eco-fundamentalisme, namelijk de stroming die vindt dat alles, maar dan ook alles opgeofferd mag worden om de natuur te redden. Het is de enige problematiek waarvan ik vind dat Powers ze wél goed heeft in beeld gebracht. Ergens halfweg het boek wordt de vraag gesteld hoeveel mensenlevens de natuur waard is, en Powers zet dat vooral in de verf door de tragische afloop van één van de milieu-acties waaraan enkele personages deelnemen. De worsteling van de betrokkenen met die vraag hoe ver je mag gaan om de natuur te verdedigen, komt zeker aan bod, maar ook dat verzandt weer in het verhaal: Powers focust eerder op het onderlinge verraad van de uiteengevallen groep.
Kortom: voor mij is Powers er niet helemaal in geslaagd zijn boodschap evenwichtig en geloofwaardig over te brengen, en zeker niet op een literair aantrekkelijke manier. Ik sympathiseer absoluut met ‘de zaak’, en het boek bevat tal van ingrediënten en problematieken die een goede aanzet zijn voor wat je eco-fictie kan noemen. Maar zowel de structuur van het verhaal als de overmatige prekerigheid van het boek, doen afbreuk aan die nobele intenties. ( )