De eerlijke vinder van Lize Spit is het Boekenweekgeschenk van 2023. Ik heb nog nooit iets van Spit gelezen dus ik was benieuwd en ik vond het een prima verhaal.

Jimmy Sluis is een jongen uit een gebroken gezin die zo zijn eigen routines en obsessies heeft. Zijn vader was een verzekeringsagent die wat dorpelingen benadeeld heeft en is vertrokken. Jimmy is een meesterverzamelaar en heeft een vaste route langs allerlei automaten om te kijken of daar nog muntjes in zijn achtergelaten. Met die muntjes kan hij chips kopen. Niet om de chips, maar om de flippo’s.

Flippo’s? Jazeker, we zitten in een flashback naar eind vorige eeuw toen die dingen een rage waren. Jimmy kan zijn geluk niet op als hij uit een geldautomaat een pak Belgische francs ziet steken waar hij enorm veel chips mee kan kopen om zijn verzameling flippo-albums compleet te maken. Niet alleen zijn verzameling, hij legt eenzelfde verzameling aan voor zijn vriend Tristan Ibrahimi, die met zijn grote familie uit Kosovo over land naar België is gevlucht.

Als eerlijke vinder worden hij zo een gevierd verzamelaar en plaatselijke roem zal zijn deel zijn, zo stelt hij zich het tenminste voor. Helaas, er komt een kordate dame het gevonden geld terug eisen en Jimmy is terug bij af;

Net was Jimmy nog op het gemeenteplein gehuldigd, het applaus was zelfs nog niet uitgedoofd, en nu moest hij alles terugdraaien. Tristan moest zijn opengevallen mond weer dichtdoen en de net overhandigde albums aan Jimmy teruggeven, de burgemeester slikte zijn speech weer in, de gemeentearbeiders klapten alle tafeltjes weer dicht en draaiden het tafelpapier weer op de rol, de hele ceremonie was een vergissing, al die flippo’s moesten opnieuw in de chipszakken, de zakken weer de aanhangwagen in…

De belevingswereld van Jimmy staat in schril contrast met die van Tristan. Hij is in de klas aan Jimmy toegewezen en Jimmy kwijt zich goed van deze taak. Hij leert hem de taal en zorgt dat hij bij blijft over de behandelde stof in de klas. Dan wordt Jimmy uitgenodigd om te blijven slapen bij Tristan.

Je voelt de hele tijd dat er iets speelt en uiteindelijk wordt het duidelijk; het gezin krijgt geen verblijfsvergunning en moet terug naar het land van herkomst. Als Jimmy bij Tristan aankomt met spullen voor de logeerpartij neemt hij ook de flippo-albums voor Tristan mee om ze officieel te overhandigen. Daar is echter nog geen tijd voor.

Tristan heeft namelijk met zijn zus Jetmira een plan bedacht en Jimmy moet daarvoor een proef ondergaan. Dat plan moet de uitzetting voorkomen en Jimmy staat bovenaan de lijst met personen die hier het beste bij kunnen helpen. Jimmy aarzelt maar doorstaat de proef. Hierna gaat hij voor het eten met Tristan groenten uit de tuin halen voor het eten van die avond. Tristan vraagt of hij een slak durft te eten en houdt hem voor Jimmy’s mond. Omdat Jimmy ongeveer weet wat voor ontberingen Tristan al met zijn familie heeft moeten doorstaan wil hij niet weigeren en stopt hij de slak in zijn mond;

Hij zou niet kokhalzen, hij moest dit kunnen. Jimmy dacht aan zaken waarbij deze kleine hap in het niet zou vallen…Als je de teleurstelling over zijn vader, die nooit had gebeld om naar zijn schoolresultaten te vragen, zou laten inkoken tot een hapje ter grootte van een slak, dan zou dat taaier zijn dan dit.

Jimmy vindt zowaar een moment om de flippo-verzameling aan Tristan te overhandigen, maar niet nadat ze hun zelfbedachte hapje Papriprak hebben klaargemaakt, met chips als hoofdingrediënt. De logeerpartij van die avond verloopt wat anders dan Jimmy het zich had voorgesteld en ook hier komen de twee belevingswerelden mooi tegenover elkaar te staan, Spit doet dit best goed.

De oplossing die Tristan en Jetmira hebben bedacht en waarin Jimmy een rol moet gaan spelen ga ik niet weggeven, maar Spit bouwt mooi de spanning op naar de climax van het verhaal. Achterin het boekje lezen we nog dat de novelle gebaseerd is op het verhaal van de familie Zenelaj. Dit gezin kwam in november 1998, op de vlucht voor de Kosovo-oorlog, In België terecht en werd door het dorp Viersel opgevangen. Het gezin werd uitgewezen, maar na massaal protest van het dorp werd hun uiteindelijk toch asiel verleend. Dit is geen spoiler voor de afloop van dit verhaal overigens. ( )

Het verhaal heeft wel enige overeenkomst met Het Smelt, een soortgelijke structuur en een soortgelijk plot. De openingszin deed mij al denken aan Het Smelt. Daarmee is dus al veel gezegd. Het verhaal is sterk en aangrijpend verteld. Met een paar vreemde en soms onlogische trekjes. En enigszins luguber. De schijnbare voorspelbaarheid maakt het verhaal soms wat minder interessant, er zijn een aantal passages die, hoewel goed geschreven, wat saai zijn. ( )

Knap gedaan, vooral binnen het korte bestek van het Boekenweekgeschenk. Twee jongens van 10 en 12: Jimmy Vlaams, nogal autistisch, zijn vader is weg en wordt uitgekotst door het dorp wegens oplichting met verzekeringen, we kijken door zijn ogen; en Tristan een Kosovaars-Albanese vluchteling, lid van een groot gezin met zeven kinderen dat geknuffeld wordt door het dorp. Jimmy treedt op als zijn beschermer op school en “onderwijzer” van het hele gezin, waarvoor hij zich heel veel moeite geeft. Tristan is zijn beste vriend – en ook zijn enige. Jimmy verzamelt flippo’s op een nogal obsessieve manier, ze zijn zijn liefste bezit. Jimmy heeft voor Tristan een prachtig gesorteerde verzameling flippo’s klaargemaakt als geschenk. Er hangt een voortdurende dreiging over het verhaal, dat Jimmy afgewezen zal worden, teleurgesteld, in het ongeluk gestort. Op de dag van het verhaal zal hebben Tristan gaan logeren omdat die met zijn oudere zus een plan heeft bedacht, een plan dat noodzakelijk is omdat de familie dreigt uitgewezen te worden naar het zogenaamd veilige Kosovo. Voor dat plan wordt Jimmy gebruikt cq bij dat plan moet hij helpen: hij kan niet zwemmen en moet in het kanaal springen opdat Tristan hem redt en dankzij deze heldendaad met zijn familie in België mag blijven. Voor de flippo-verzameling, die door de keuken verspreid wordt, heeft Tristan niet veel respect. Jimmy is doodsbang, maar springt in het kanaal; als de hulpdiensten eindelijk als toeschouwer in aantocht zijn, springt Tristan in het water en zal hem redden. Maar de sirenes doen hem verstijven van angst. Hier houdt het boek op. Goed! Ook de doorkruising van verwachtingen is goed gedaan. Hoezeer Jimmy ook zijn best doet, hoe hij zich ook opoffert, dat kan toch de trauma’s en de angst en het belang van de vluchtelingen die buiten België geen leven voor zichzelf zien niet compenseren. ( )

Aangrijpend, mooi verhaal over Jimmy, een licht autistisch jongetje van 10 en zijn vriend Tristan, een Kosovaarse jongen die met zijn hele familie, iets van 7 kinderen is gevlucht en een afwijzing krijgt van de IND.
Jimmy verzamelt Flippo’s. Hij doet dat zeer nauwgezet en keurig, doet alle Flippo’s keurig in allerlei verzamel mappen. Voor hemzelf en ook als ultiem vriendschapscadeau voor Tristan.
Tristan en zijn zus hebben een plan bedacht om te kunnen blijven, ze hebben gehoord van afgewezen vluchtelingen die na het verrichten van een heldendaad mochten blijven en willen dat Jimmy in het water valt en dat Tristan hem dan redt.
Jimmy gaat bij Tristan logeren en geeft hem de verzamelmappen. Helaas is Tristan erg onder de indruk, “ je moet heel lang gespaard hebben!” Maar bij het ontbijt de volgende dag ligt de map in de keuken, leeggehaald door alle kinderen en de Flippo’s liggen op de grond en op het aanrecht.
Ze lopen naar het water en het plan wordt uitgevoerd, Jimmy is erg bang, hij kan echt niet zwemmen maar Tristan komt hem echt redden. Dan komt met loeiende sirene een politieauto aanrijden en Jimmy ziet hoe Tristan verstart van pure angst voor de sirene. Het einde is open, is Tristan dood, overleeft Jimmy.
Het verschil in beleving van gewone alledaagse dingen door een jongen die weliswaar wat eenzaam, zonder broertjes en zusjes en zonder vader opgroeit met alleen een moeder die verbitterd is en weinig aandacht heeft voor haar kind en een jongen uit een warm gezin dat getekend is door de verschrikkingen van de oorlog en de vlucht is heel verstild en ingetogen maar daardoor heel indrukwekkend beschreven. Prachtig! ( )

Nu was ik niet zo weg van Lize Spit haar debuut maar nu ze het boekenweekgeschenk heeft geschreven, werd ik toch wel nieuwsgierig. Eerst hoorde ik haar interview tijdens Nooit Meer Slapen van 10 maart (https://www.vpro.nl/nooitmeerslapen/speel~PREPR_VPRO_17092794~nooit-meer-slapen-lize-spit~.html) waardoor ik nog meer belangstelling kreeg voor De Eerlijke Vinder.

Het formaat van de boekenweekgeschenk, 96 bladzijden, vind ik een heel aangename. Zo wist ik dat ik het in een keer zou gaan lezen. Heerlijk op de bank, kop thee erbij en gaan.

Al snel sprak de heldere schrijfstijl van Lize Spit mij aan. En vond ik de inhoud fascinerend. Twee jongens met totaal andere achtergronden die elkaar weten te vinden. De ene een eenzame nerd, de ander een getraumatiseerde vluchteling. Omdat het vanuit kinderen is geschreven, gaat het vooral over het hier en nu en is er weinig reflectie op de wereldgebeurtenissen. Dat geeft het een pure indruk.

Mij heeft het een verdiepende blik gegeven op wat het kan betekenen om een vluchteling te zijn waarbij kanten zijn belicht waar ik nog niet eerder mee in aanraking gekomen was. Het eerst beluisteren van het interview met Lize Spit heeft voor mij ook wel een extra diepte aan het verhaal gegeven omdat ik van te voren al doordrongen was van de achtergrond van waaruit het is geschreven.
Een boekenweekgeschenk dat meer dan de moeite waard is. ( )