Elke zichzelf respecterende kerk of gemeente beweert zich te baseren op Gods Woord, de Bijbel. Leer en praktijk worden met een beroep op de Heilige Schrift onderbouwd, verklaard en verdedigd. Kerkverlating omdat de gewoontes niet (meer) aanspreken, het haast slaafs volgen van tradities of het versterken van de eigen identiteit ten koste van omliggende gelovigen en denominaties zijn zo wat effecten. Zelf zoek ik al jarenlang naar de momenten en oorzaken in de kerkgeschiedenis die het prille begin van het christendom in het bijbelboek Handelingen hebben gemaakt tot de instellingen die we nu kerk en gemeente noemen, kortom het 'christelijke wereldje' uitleggen. Frank Viola & George Barna hebben met Pagan Christianity? de ongestelde vragen gesteld en zijn op zoek gegaan naar antwoorden. Niet om God en geloof af te vallen, integendeel, juist om te zoeken naar de bijbelse wijze van samenkomen van christelijke gelovigen.

In hun analyse van de kerkgeschiedenis heeft het schrijversduo zich vooral gericht op de Protestante Kerk als instituut. Uiteraard zijn de Rooms-Katholieke Kerk in de eerste 15 eeuwen nodig voor het verhaal. En, waar menig evangelische gemeente of charismatische gemeenschap, Pinkstergemeente of andere denominatie zich nogal eens afzet tegen de 'gevestigde kerken', zijn ook deze instellingen niet schoon van menselijke instellingen en regels.

Je zou hier al kunnen stoppen. Kritiek op de gevestige orde, zeker als het om geloofszaken gaat, is linke soep. De kerk, synode, dominee, pastoor, paus, etc. heeft gelijk, ervoor gestudeerd, dus wie ben ik om er wat van te vinden? Of anders: o, wat gewaagd, hier moet de duivel wel aan het werk zijn.

De schrijvers, zelf ook christen, zijn er niet om medegelovigen te kwetsen, te veroordelen of in een kwaad daglicht te stellen. De kerk als instituut, niet de groep gelovigen hebben de heren op het vizier. Genadeloos wordt afgerekend met de vele heidense invloeden die allerlei 'christelijke' instituties hebben gevormd tot wat ze nu zijn: kerkgebouw, verdeling tussen leek & kader, liturgie, preek, de dominee/voorganger, zondagse kleding, muziek in de samenkomst, tienden, betaalde kerkelijk werkers, doop en eucharistie, opleidingen theologie en bijbelscholen en de manier waarop de Bijbel wordt gelezen, uitgelegd en benaderd. Hoewel met 1100 voetnoten en een enorme schat aan achtergrondinformatie, willen de auteurs niet zozeer kennis overbrengen, informeren, maar harten aanraken. Nadrukkelijk staan ze aan het eind stil bij de 'En toen?' vraag. Een dergelijke reeks gewetensvragen aan de lezer vraagt om een reactie. Bewustwording wat door mensen ingesteld of ingebracht is, en wat werkelijk terug te voeren op de Bijbel, is een eerste begin. Het vervolg moet zitten in de manier waarop je met medegelovigen wilt, mag c.q. zou moeten samenkomen om God te aanbidden, geestelijk te groeien, elkaar te dienen en het evangelie bekend te maken in je omgeving.

Frank Viola zelf heeft goede ervaringen opgedaan met zogenaamde organic churches , gemeentes die wel lijken op het beeld, dat het Nieuwe Testament oproept van een christelijke gemeenschap. De profetie in Ezechiël 37 over het dal met dorre beenderen in gedachten hebbend, is het zaak een gemeente te laten geboren worden, niet zelf te maken. Immers, je zou heel makkelijk conclusies kunnen trekken uit het boek en vooral voor jezelf kunnen beginnen. Je huisgroep of wijkkring is zó tot nieuwe kerk gebombardeerd met jijzelf als hoofd. Dat is begrijpelijk, maar het is niet in lijn met de Bijbel.

Het boek zelf heeft al bij elk hoofdstuk een Q&A sectie, meer kun je vinden op www.paganchristianity.org . Ook behulpzaam is het vorige boek van Viola, The Untold Story , een chronologische herschikking van de verhalen uit de nieuwtestamentische boeken en brieven om je te helpen het grotere geheel te zien. Pagan Christianity is wat Viola en Barna betreft slechts één deel van de conversatie. Het vervolg uit september 2008 heet Reimaging Church . Een reconstructie van Gods oorspronkelijke bedoeling met de gemeente, het lichaam van Christus, een organisch, levend, ademhalend organisme. Een gemeente vrij van conventies, gevormd door een geestelijke intimiteit en niet opgesloten tussen 4 muren. ( )