Dit boekje bracht me enigszins in verwarring. Ik las dit onmiddellijk na ‘Oriëntalisme’ van Edward Said, het geroemde en verguisde boek dat blootlegde hoe in de Westerse cultuur een denigrerend beeld van het Oosten was ontstaan dat de bron en rechtvaardiging vormde voor kolonialisme en imperialisme. Met een titel als ‘Occidentalism’ verwacht je een uiteenzetting over de omgekeerde beweging, en Buruma en Margalit verwijzen daar in hun inleiding ook naar. En inderdaad: ze zoomen in op diverse historische voorbeelden van verzet tegen het Westen, dat gebaseerd is op een beeld van dat Westen als inhumaan, barbaars en zielloos. Los van de vraag of dit beeld klopt, is het inderdaad een vaststelling dat bijvoorbeeld Russische slavofielen in de 19de eeuw, de Japanse militaristische nationalisten in de jaren 1930-1940 en de huidige moslimfundamentalisten dat beeld koester(d)en en gebruik(t)en als verantwoording voor hun strijd.

Buruma en Margalit stellen paradoxaal genoeg vast dat die ‘Westen-haters’ in vele gevallen nieta alleen zelf voluit de Westerse technologie overnemen, maar ideologisch ook erg geïnspireerd zijn door Westerse denkers: de Japanners door het fascisme en nazisme, de moslimfundamentalisten heel dikwijls door marxistische denkkaders. Ze zijn zeker niet de eersten die die paradox vaststellen. Het anti-Westers verzet mag dan dikwijls voorgesteld worden als een teruggrijpen naar de eigen, oorspronkelijke cultuur, het is duidelijk door datzelfde Westen ‘besmet’.

Wat me erg opviel en bevreemde is dat Buruma en Margalit voortdurend de denkers van Duitse Romantiek uit de 18de en 19de eeuw opvoeren als bron van het Occidentalisme. En in dezelfde lijn noemen ze Hitler en het nazisme de ergste exponenten ervan. Pardon? Dat is toch even slikken. Want beiden zijn toch Westers tot en met? We zitten hier met een conceptuele knoop. Want het is duidelijk dat Buruma en Margalit Occidentalisme, haat tegen het Westen, op dezelfde hoop gooien als anti-modernisme, verzet tegen de moderniteit zoals die het eerst in het Westen vorm heeft gekregen. Uiteraard is er verwantschap tussen de twee en vandaar de verwarring. Maar het zou toch beter zijn een zeker onderscheid te maken. Dat zou op zijn minst al duidelijk maken dat niet alleen de Duitse romantiek de bron is van Occidentalisme, maar dat er ook in Frankrijk en Groot-Brittannië behoorlijk wat denkers en literatoren waren met reactionaire trekjes (Buruma en Margalit lijken zich in dit boekje wel erg anti-germaans op te stellen, een vorm van “Germanotalisme”?).

Dit boekje worstelt met een conceptuele knoop, dat is duidelijk, en vandaar dat het niet te verwonderen is dat een term als ‘Occidentalisme’ nooit is aangeslagen. Maar uiteraard legt het wel de bijzonder complexe en paradoxale kant bloot van de verwevenheid tussen haat tegen het Westen en verzet tegen de moderniteit, en de overname van modernistische/Westerse denkkaders. In dit interessant, maar toch te slordig geschreven boek ga je daar geen sluitende antwoorden over krijgen. ( )

Het begin van de eenentwintigste eeuw wordt voor een groot deel gekenmerkt door de uitdaging van het westen door de politieke islam en de reacties daarop. Hoe deze strijd, die zich op cultureel, politiek, militair en justitieel vlak afspeelt, geduid moet worden is het onderwerp van dit al wat oudere boek van de Brits-Nederlandse schrijver Ian Buruma en de Israëlische filosoof Avishai Margalit.
Deze strijd heeft in ideologisch opzicht een lange voorgeschiedenis, betogen de twee, en gaat terug tot de tijd van de Verlichting en de afwijzende reacties daarop. Deze beelden en stereotypen zijn steeds weer terugvinden bij de geharnaste tegenstanders van het westen: de occidentalisten.

Lees verder.... ( )