Erich Kästner (1899–1974)

Gelezen (herlezen, beluisterd) na De vliegende klas. Ofschoon ik beide boeken vier sterren heb gegeven, vond ik dit boek toch wat minder, kinderachtiger, maar meer dan drieënhalve ster. Vervolg op Emiel en zijn detectives dat ik nu niet herlas. Grappig (metapoëtisch) is dat de film van Emiel en de detectives een rol speelt in dit boek en de verteller eerst denkt dat hij opnieuw in het vorige boek terechtgekomen is; aan het eind treden de jongens Live op in de bioscoop waarde film vertoond is. Opnieuw een vijftal volgens een soortgelijk stramien: Gustaaf, groot, motorfiets, primair, de Kleine Dinsdag, inderdaad klein, de Professor, een knappe bol, zoon van een zeer ruimhartige rechter en Emiel Tafelpoot (Tischbein), niet rijk, wel de eerste van zijn klas en nogal symbiotisch samenwonend met zijn verweduwde moeder. Als vijfde wiel aan de wagen ditmaal een meisje, Pony Hoedje, Emiels nichtje. Zij is er enigszins voor de komische noot, veel sterker zijn dat de dienstmaagd Clotilde Zielbinder, die door de vlegeljongens Stropdas wordt genoemd en Emiels en Ponys zeer originele grootmoeder. Zij allen gaan voor vakantie naar de Oostzeekust waar de Professor zowaar een villa heeft geërfd van zijn oudtante. Het voornaamste deel van de intrigue gaat over een acrobaat die met twee jongens werkt van wie hij er een wil dumpen omdat die te zwaar wordt en in wiens plaats hij de piccolo Hans wil meenemen, een bekende uit Emiel en de detectives. De jongens, inclusief Hans, dwarsbomen dit plan (gedeeltelijk) en zorgen ervoor dat de achtergebleven jongen van een veilige financiële toekomst verzekerd is. Daartoe mobiliseren zij andere kinderen langs de hele Oostzeekust voor collectes, publiciteit en ze treden voor geld op in de bioscoop waar hun film wordt vertoond. Een tweede element is de toekomst van Emiel en zijn moeder: zij heeft het aanzoek van de plaatselijke politieagent aangenomen omdat zij Emiel van een toekomst wil verzekeren, al zou zij zelf liever met hem alleen blijven, op voorwaarde dat Emiel ermee instemt; hij stemt ermee in al zou hij liever met haar alleen blijven, omdat hij denkt dat zij van de politieman houdt. Hij wil er niet over praten met anderen en is (ook) ongelukkig in de vakantie, maar zijn wijze, geestige grootmoeder die alles al vermoedt, weet hem toch zover te krijgen, leest hem de les, troost hem en spreekt wijze woorden. Dit onderdeel is alweer erg knap gedaan, zonder zwart-wit-denken en makkelijke oplossingen, wel met morele suggesties. Emiel wordt volwassen.… (meer)

Dit boek las (beluisterde) ik na zo’n 65 jaar opnieuw (nog steeds in de goede vertaling van Annie Vonk) en ik vond het nog steeds erg goed. Net als in de Emiel-boeken staat een vriendengroepje centraal, hier een vijftal vierde klassers op een internaat-gymnasium: Martin, een van de heel weinige beursstudenten, de beste van de klas en een leidersfiguur, Johnny, de dichter, die als kleine jongen door zijn vader gedumpt is op de boot van Amerika naar Hamburg en sindsdien bij de kapitein woont, de kleine, bange Ulli en zijn hartsvriend, de beresterke Matthias die altijd honger heeft, en de originele, cynische Sebastian. Ze zijn vierde klassers, pubers dus, of zoals het in een Emiel-boek zeer fraai heet “in de vlegeljaren”. Ze adoreren de “inwonende leraar” meneer Boekh bijgenaamd Justus omdat hij, inderdaad, zo rechtvaardig is en van hoog moreel niveau. Op kerstavond zullen ze een door Johnny geschreven toneelstuk opvoeren over een vliegende klas. Na een begin vol actie, met ontvoering en verbranding van dicteeschriften door de HBS-ers, in een veldslag gewroken door de gymnasiasten, gaat het boek verder over de eigenlijke thema’s: moed, saamhorigheid, vriendschap, tegenslag en troost. Maar alles zeer onderhoudend, lichtvoetig en tegelijkertijd indringend opgeschreven. Kästner weet ongelooflijk knap met eenvoudige retorische middelen (je ziet het gebeuren) onweerstaanbare ontroering op te wekken. Ulli stelt een daad om zijn moed te bewijzen en breekt een been, Matt wil hem eigenlijk niet in de steek laten maar moet met Kerstmis naar zijn ouders toe, Johnny kan bijna nooit met Kerstmis naar huis, Martins ouders zijn zo arm dat ze hem geen reisgeld kunnen sturen en hij houdt voor iedereen verborgen dat hij met Kerstmis niet naar huis kan. Natuurlijk krijgt hij op het laatste moment geld van Justus en staat diep in de besneeuwde avond bij de trieste ouders voor de deur. Een belangrijke intrigue is ook hoe Justus herenigd wordt met wat eens zíjn hartsvriend was, een man die – origineel – in een omgebouwde treinwagon woont niet ver van de school en die een soort vertrouwenspersoon voor de vijf jongens is, de “niet-roker”. Justus had verteld over de Damon-en-Phintias-achtige vriendschap die hij in zijn tijd op het gymnasium had gehad. Zijn vriend, die zich eens in zijn plaats had laten opsluiten, was later getrouwd, had een kind gekregen, toen stierven zijn vrouw en kind en daarna was hij voor eeuwig uit Justus’ omgeving verdwenen. Martin en Johnny raden wat de identiteit van de niet-roker is en brengen de twee mannen weer bijeen. Opmerkelijk sterke homo-erotische thematiek (Ulli en Matthias, Justus en de niet-roker) in dit boek van een heteroseksuele auteur. Het boek als geheel: geestig, onderhoudend, goed geschreven, puntig, behartenswaardige morele opvattingen die niet opdringerig zijn. Enig piepklein minpuntje vond ik de inleiding en uitleiding van Kästner.… (meer)