Joachim C. FestBesprekingen

Albert Speer blijft de meest raadselachtige figuur van alle nazi-kopstukken. Hij was de rijksarchitect van het Derde Rijk en een van Hitlers weinige werkelijke vertrouwelingen. Speer bouwde de Rijkskanselarij en werd uiteindelijk benoemd tot minister van Bewapening in 1942. Hij beschouwde zichzelf als 'apolitiek', noemde Hitlers jodenhaat een 'gril', en de samenzweerders van de beruchte 20ste juli zetten zijn naam op hun wensenlijstje voor een nieuw kabinet. De auteur hielp Albert Speer met het samenstellen en redigeren van diens Spandau-dagboeken en Erinnerungen. Tussen 1966 en 1981 voerden beide mannen vele uitvoerige gesprekken die Fest later noteerde en uitschreef. in dit boek zijn de notities voor het eerst gepubliceerd. Bij elkaar vormen de gesprekken een uniek close-up-portret van Albert Speer. 'Onbeantwoorde vragen' is behalve een bijdrage aan het begrip van de psychologie van het nationaal-socialistische regime een belangrijk in de hedendaagse geschiedschrijving.

Allesoverheersend in de jeugd van de auteur was zijn vader, een leraar in Berlijn. Vanaf 30 januari 1933, de dag dat Hitler aan de macht kwam, verzette vader Johannes Fest zich koppig tegen de nieuwe machthebbers. In het voorjaar van 1933, toen Joachim (auteur) zeven jaar oud was, werd zijn vader ontslagen en begon een hardnekkige strijd om de nazitijd te overleven.
De karakters van zijn ouders, zijn ontwikkeling als puber, zijn krijgsgevangenschap in Frankrijk en die van zijn vader in Rusland - Fest beschrijft ze met een zeldzame helderheid en scherpte. "Ik niet" is een indringend verslag van een jeugd op het scherpst van de geschiedenis en een fascinerende beschrijving van de vaak onderbelichte groep die zich in Duitsland tegen de nazi's keerde. Maar dit boek is vooral een monument voor een man die te allen tijde de rug recht hield, de belichaming van de gedachte dat je zelfs onder de meest extreme omstandigheden integer kunt blijven.

Geen van de nationaal-socialistische leiders is met zoveel raadselen omgeven als Albert Speer. Hij maakte een bliksemcarrière: geboren in 1905 was hij al op zijn dertigste hoofdbouwmeester van het Derde Rijk, bouwde de nieuwe Rijkskanselarij, was de geestelijk vader van de 'lichtkathedralen' en ontwikkelde het concept om Berlijn te veranderen in 4Wereledhoofdstad Germania'. In 1942 werd hij door Hitler benoemd tot minister van Bewapening, waarna hij in korte tijd de Duitse wapenproductie verveelvoudigde. Bij dit alles zag hij zichzelf verbazingwekkend genoeg als 'apolitiek' en werd hij door de kringen rond Hitler als buitenstaander beschouwd. Hij was een vat vol tegenstellingen: al vanaf 1943 beschouwde hij de oorlog als verloren, toch zette hij alles op alles om hem te kunnen voortzetten; Hitlers jodenhaat noemde hij 'dwaas', maar hij nam er geen aanstoot aan; overal zag hij corruptie en egoïsme bij de machthebbers, maar het liet hem, hongerig naar macht als hij was, betrekkelijk koud. En hoewel de samenzweerders van 20 juli 1944 zijn naam op hun lijstje van beoogde ministers hadden staan, noemde de Britse historicus Trevor-Roper hem 'de ware misdadiger van Nazi-Duitsland'
In deze biografie van Joachim Fest wordt geprobeerd om deze en talloze andere tegenstrijdigheden onder één noemer te brengen. Ondanks alle individuele trekken ziet hij Speer tegelijk als representant van de tijdsgeest en de kwetsbaarheid van een cultuur. De inzichten die deze biografie oplevert dragen ook bij aan het begrip van de breuk die in 1933 optrad onder de Duitsers en het land van zijn oude normen en tradities vervreemdde en tot barbarij en misdaden bracht.

Het verschil tussen de keurig geklede en rustig sprekende, intelligente Speer en de andere lieden die Hitler om zich heen had, kon bijna niet groter zijn. De gemeenschappelijke interesse voor bouwprojecten bracht beide mannen tot elkaar en vormde de basis voor hun vriendschap. De architect maakte een ontwerp voor Germania, dat de hoofdstad van de wereld zou moeten worden. De onoverwinnelijkheid en grootsheid van Duitsland moest hieruit blijken.
Speer wordt in 1942 tot minister van bewapening benoemd en breidt zijn invloed uit ten koste van de naaste medewerkers van Hitler. Dankzij hem gaat de Duitse oorlogsindustrie weer bloeien, omdat hij zorgt voor vele dwangarbeiders en door zijn efficiëntie wordt de oorlog verlengd. Ondanks de grote bewondering voor Hitler verzet hij zich op het einde van de oorlog toch tegen de politiek van de verschroeide aarde, waarbij in gebied dat aan de vijand moet worden opgegeven, alle zaken van militaire of economische waarde vernietigd of weggehaald worden en vraagt om het Duitse volk te ontzien. Hij wordt op het proces in Neurenberg tot 20 jaar cel veroordeeld en niet geëxecuteerd, omdat hij met de geallieerden meewerkt en geheime kennis over het Derde rijk vrijgeeft. Hij wekt de indruk spijt te hebben, maar zegt niet schuldig te zijn, omdat specifieke kennis over de misdaden bij hem ontbrak. Na zijn vrijlating schrijft hij zijn memoires.
Speer, een ondoorgrondelijk mens. Volgens hemzelf was hij een kunstenaar en apolitiek. Wat wist hij van de nazi gruwelen ? We zullen het nooit precies weten, maar het is op zijn minst zeer twijfelachtig, dat één van de beste vrienden en een vertrouweling van Hitler niet op de hoogte zou zijn geweest van wat zich in de kampen afspeelde.
Na ‘Ik niet’ alweer een boek van Joachim Fest dat indruk op mij heeft gemaakt.

Erg intrigerend boek. Uit de gesprekken tussen historicus Fest en architect Speer blijkt hoe laatstgenoemde zijn hoge functie in het Derde Rijk tegenover zichzelf trachtte te verantwoorden. Juist Speer als beschaafde intellectueel en rationalist die via architect uiteindelijk minister van bewapening komt, zich vrijpleit bij Neurenberg en in de jaren 60 vrijkomt..... Nou ja, wat is vrij.............

Aangrijpend relaas van een intellectueel-burgerlijk-katholieke familie in Berlijn die onder geen beding akkoord gaat met het Nationaal socialisme geschreven door een van de opgroeidende zonen.½

De titel van het boek heeft betrekking op de vader van de verteller, Johannes Fest, een onverzettelijke tegenstander van Hitler en zijn trawanten. Nu kennen we zo langzamerhand wel meer egodocumenten uit die periode waar we uit moeten leren dat men slechts voor de show meedeed maar eigelijk contra het fascisme was. Er behoeft bij voorbeeld maar verwezen te worden naar recente ontboezemingen van de heer Grass om dit duidelijk te maken.
In dit boek vertelt de schrijver echter over een man die reeds tegen het einde van de Weihmar Republiek wist welke barbaren klaarstonden om het roer over te nemen.en daar de consequenties van doorzag. Dat de gevolgen voor hem en zijn gezin ingrijpend waren, wordt in het boek duidelijk voor het voetlicht gebracht. In de herinneringen van de jonge Fest (geboren in 1926) is –hoewel waarschijnlijk fragmentarisch - veel achtergebleven, in ieder geval genoeg om de lezer een duidelijk beeld voor te zetten. In het boek wordt ook zijn moeder niet vergeten: een dappere vrouw die de keuze van haar man weliswaar deelde doch ook gebukt ging onder: “hij (de vader) had zijn vriendenkring, ik alleen maar de last van vijf kinderen”. De mooiste woorden uit het boek komen ook uit haar mond wanneer zij, jaren na de oorlog, en vlak voor haar sterven zegt:“de dagen zijn niet langer verloren-Warempel niet !-Zij tellen weer”.

Het ‘ik niet” is een eerbetoon aan zijn ouders en daar is de schrijver wat mij betreft volledig in geslaagd; jammer is dat hij soms iets te veel over zichzelf schrijft en daarbij enige ijdelheid aan de dag legt die in dit boek enigszins detoneert. Leuk dat hij Hölderin kan declameren maar relevant is het niet. Het geeft natuurlijk iets weer van zijn opvoeding maar dat had ook anders gekund. Het zij hem vergeven.

Het toeval wil dat ik kort geleden ook “Het land van mijn vader”door Wibke Bruhns heb gelezen. Daarin wordt een geheel andere geschiedenis verteld, en de omstandigheden weer anders belicht. Beide boeken leren in ieder geval één ding: dat van de worsteling tussen goed en kwaad niemand het “alleenvertoningsrecht” kan hebben.
Beide boeken raad ik een ieder, voor wie de geschiedenis niet alleen verleden tijd is, van harte aan.

In een onderkoelde stijl wordt de ondergang van een burgerlijke cultuur tijdens de nazitijd beschreven. Duidelijk wordt ook welke impact de gebeurtenissen hebben gehad op verschillende generaties in Duitsland.½