Raoul de Jong

"Wanneer een oude man overlijdt, verbrandt er een bibliotheek", schreef de Malinese schrijver Amadou Hampâté Bâ.

Raoul de Jong gaat in gesprek met zijn 90-jarige opa tijdens zijn laatste levensjaar. Ik heb dit boek geluisterd, al wandelend achter de kinderwagen of wasjes vouwend in de woonkamer. Dat Raoul het boek zelf heeft ingesproken geeft er een extra dimensie aan, vooral tegen het einde van de boek hoor je de emotie in zijn stem. Een kort luisterboek, van ruim een uur. Je bent er zo doorheen. Zeker een aanrader voor "even tussendoor", maar dat doet eigenlijk geen recht aan wat de schrijver erin heeft gestopt aan tijd en liefde. Het bevat mooie observaties, herinneringen en levenslessen, wat mij weer extra doet beseffen wat belangrijk is in het leven. Aldus opa: "Je moet leuke herinneringen creëren, een mooie film maken, zodat je iets leuks hebt om op terug te kijken."… (meer)

Boto Banja, het boekenweekessay van 2023, werd geschreven door Raoul de Jong. De schrijver zelf noemt het essay een vervolg op zijn laatste boek, ‘Jaguarman’. Daarin beschrijft hij de zoektocht naar zijn Surinaamse vader en voorouders en zijn kennismaking met de Surinaamse literatuur. In dit essay plaatst hij de Surinaamse literatuur en cultuur in een bredere, Caraïbische context.

In het essay zijn verschillende verhaallijnen met elkaar verweven. Enerzijds volgt het de schrijver, die een boottocht maakt door het Caraïbisch gebied, van Haiti naar Curaçao, of althans, dat is de bedoeling. Tegelijk gaat het over de geschiedenis van de slavernij, de overlevingskracht van slaafgemaakten, over Caraïbische literatuur (specifiek in de jaren 1930) en over de culturele connecties tussen West-Afrika en het Caraïbisch gebied. Hoewel 'de boot' en 'dansen' terugkerende motieven zijn in al die verhaallijnen, komt het geheel toch wat kris-kras en associatief over. Het springt zo van een huilbui met snottebellen naar de betekenis van het begrip Boto Banja, en van teleurstelling in reisgenoten naar de boeken van schrijvers als Anton de Kom, Langston Hughes en Zora Neale Hurston.

Er worden veel interessante thema’s aangestipt, die de schrijver met groot enthousiasme met de lezer deelt. Veel pluspunten voor de passie, en zeker ook voor de leesbaarheid van de tekst. Keerzijde van zoveel thema’s aansnijden, zoveel verhalen vertellen, zoveel schrijvers noemen ook, binnen de beperkte lengte van een essay, is dat geen enkel onderwerp uiteindelijk helemaal tot zijn recht komt.

Een voorbeeld hiervan is de Boto Banja, een dans (en lied) waarmee slaafgemaakten het verhaal van de overtocht vanuit Afrika vertelden. Deze dans wordt nu bij bepaalde gelegenheden soms nog uitgevoerd door een deel van hun afstammelingen. Er wordt wel kort ingegaan op deze dans, maar mocht je denken dat de schrijver tijdens zijn reis door het Caraïbisch gebied speciaal hiernaar op zoek ging dan word je waarschijnlijk wat teleurgesteld. Datzelfde geldt voor het thema vodou. En de schrijvers uit de jaren ’30 worden vooral neergezet als vrolijk dansende schrijvers die hun verhalen met de wereld deelden, wat mooi past in het frame van het essay, maar misschien toch niet helemaal recht doet aan de complexiteit, diversiteit én veelzijdigheid van hun levens.

In het kort: een goed leesbaar essay, waarin de passie van de schrijver bijna van de pagina’s af spat, maar dat tegelijk door het grote aantal onderwerpen wat oppervlakkig blijft. Een waarschuwing vooraf voor wie het essay gaat lezen: je ‘wil ik lezen’-lijst is na afloop waarschijnlijk een stuk langer dan die vooraf was!… (meer)