Ik heb het genoegen kunnen smaken om lang, lang geleden aan de Leuvense universiteit een cursus “vraagstukken uit de filosofie” te volgen bij Samuel IJsseling. Dat was een fascinerende, maar tegelijk bevreemdende ervaring. We zagen IJsseling ijsberend over en weer gaan op het kleine verhoogje in de zaal, de hele tijd in dialoog met zichzelf: voor ons leek hij van de hak op de tak te springen, van vraag naar vraag, waarbij hij telkens het antwoord zelf op probeerde te formuleren, maar dat antwoord leidde telkens weer tot een andere vraag, en weer een lange, zoekende monoloog.
We moeten eerlijk zijn: hoe intrigerend en authentiek IJsseling ook was, een origineel denker was hij niet. Zoals nawoord-schrijver en bezorger van dit filosofisch testament Erik Meganck schrijft, was IJsseling absoluut de ambassadeur van het Franse denken in Vlaanderen, en in het bijzonder van Jacques Derrida (1930-2004). In de tijd dat ik hem als docent had, was het in zijn lessen al Derrida, en alle postmodernisten rond hem, wat de klok sloeg. Meganck probeert IJsseling, en met hem Derrida in zijn nawoord te situeren in de grote filosofische evolutie weg van de éne waarheid, en dat is zeker juist: de postmodernisten openden mee de ogen voor de onverbrekelijke relatie tussen taal en werkelijkheid (of beter: tekst en werkelijkheid). Dat was een relevante correctie op de absolute metafysica die al een tijdje onder vuur lag. Alleen, wat ik bij IJsseling, en veel anderen kon waarnemen is een verabsolutering van die tekstualiteit: alles was tekst, alles was tekstualiteit, alle teksten verwezen naar andere teksten, en dat was gewoon alles wat er nog te zeggen was.
Intussen beseffen we dat ook dit een reductionisme was, en is de filosofie gelukkig weer een eind verder geschoven. We mogen de postmodernisten (van vooral de Franse school) dus zeker dankbaar zijn, maar ook zij hadden hun gebreken. En dat verdere stadium is bij IJsseling - voor zo ver ik kan inschatten op basis van dit bundel essays, niet meer aan bod gekomen.
Dat neemt niet weg dat IJsseling’s essays over de tijd, het schrift en het verschil best prikkelend en interessant zijn. Maar dat is het ook maar: een goed doordacht samenraapsel van interessante beschouwingen, een vertrekpunt, gebaseerd op eeuwenlang Westers reflectie over onze complexe werkelijkheid, en dan vooral op de Franse school in de jaren 1970 en 1980. IJsseling was in die zin een echte pedagoog, eerder dan een filosoof. ( )