Ecothriller over rechten vanbdieren en gemarginaliseerde mensen ( )

Van bijna in het begin maakt Tokarczuk duidelijk dat ze een excentrieke, oudere vrouw ten tonele voert als vertelster van dit verhaal. Janina Duszejko, een voormalige ingenieur en lerares op rust, woont in een afgelegen dorp in Polen, vlak bij de grens met Tsjechië. Ze heeft een hekel aan haar buren, zwerft bij voorkeur rond door de bossen, adoreert dieren, en vult haar dagen met een grondige astrologische studie van allerlei fenomenen. Niet bepaald een gewone dame.
Het verhaal begint met de dood van een buurman, en in de daaropvolgende weken worden nog andere mannen dood teruggevonden, duidelijk gewelddadig vermoord. Vertelster Janina heeft onmiddellijk een sluitende verklaring: het is de natuur die wraak neemt, want de mannen zijn stuk voor stuk jagers, stropers of op zijn minst mannen die wreed hebben gehandeld ten aanzien van dieren. Die ‘Dieren’ schrijft ze trouwens consequent met een hoofdletter, net als een boel andere begrippen uit de astrologische wereld.
Naarmate er meer en meer doden vallen, trakteert Janina ons en de lokale politie op drammerige traktaten over haar wraakthese. Ze fundeert die in een bredere, kosmologische visie over de verwevenheid van de menselijke ziel met de natuur (en de dieren), in een erg occultistische wereldvisie die verwijst naar een ‘val’ die ingebakken zit in de schepping, een schepping die dus met andere woorden niet goedaardig is. Niet te verwonderen dat ze er regelmatig de mystieke Britse dichter William Blake (1757-1827) bij sleurt, van wie ze samen met haar broer verzen vertaalt (de titel van dit boek, Drive your cart and your plough over the bones of the dead, is trouwens aan hem ontleent). En ook de Zweedse gnosticus Emanuel Swedenborg (1688-1772) komt er even aan te pas.
Zware kost, inderdaad, maar verwonderlijk genoeg slaagt Tokarczuk erin haar verhaal verteerbaar te houden, vooral door een gedoseerde plaatsing van Janina’s drammerige stellingen, afgewisseld met episodes uit het lopende moordverhaal, maar ook door het aanbrengen van modernere ecologische en feministische accenten. Het valt immers op dat de geviseerde slachtoffers stuk voor stuk brutale macho’s zijn die zowel dieren als vrouwen minachtend behandelden.
Het moet gezegd: als moordverhaal vind ik dit boek zeker niet al te best, halfweg is al redelijk duidelijk wie de dader is, en het einde is daarom ook veel te uitleggerig; maar ik heb de indruk dat het Tokarczuk niet echt te doen was op een top-crimi te schrijven. Wellicht wilde ze eerder, op onderhoudende wijze, onze moderne samenleving de ogen openen voor de poel van verderf die zich net voor onze netjes afgeperkte tuinen bevindt, of beter, ook in onszelf, in de natuur, de schepping. Waarmee ze meteen blootlegt dat ook een detective een hele metafysische sublaag kan herbergen. Al is dat misschien wat vergezocht. ( )

Jaag je ploeg over de botten van de doden. Door Olga Tokarczuk.

De titel, pure poëzie en de cover, een schilderij om in te kaderen, trokken me aan. De Sticker: “Winnaar Nobelprijs Literatuur” hield me even tegen. De omschrijving: …’feministische ecothriller over gekte, de rechten van dieren en gemarginaliseerde mensen, en de hypocrisie van traditionele religie.’ trok me finaal over de streep. En ik beklaagde het me geen minuut. Ik heb zo genoten van dit boek.

Waar Nobelprijswinnaars, in mijn ogen, vaak saaie oude mannen zijn ziet Olga er (op haar persfoto) jong, hip en kleurrijk uit. Jong blijkt ze niet meer te zijn maar kleurrijk des te meer. Ook in haar schrijven. Ze jaagt je van pagina naar pagina. Hoewel je best zo traag mogelijk leest om te genieten van de pen van Olga en de eigenzinnige taal van de geweldige Janina, de hoofdpersoon van het boek.

Janina leeft redelijk afgezonderd, vaak in haar eigen wereld. Soms doet ze me denken aan hoofdpersonen van Claudie Gallay; mensen die zo anders zijn dat het even duurt eer je ze in je hart sluit maar eens je dat doet ben je eeuwig verkocht.

Als er meerdere doden vallen in het dorp gaat Janina zelf op onderzoek, vooral geholpen door haar liefde voor astrologie. Waar iedereen haar voor gek verklaart in verband met haar moord-theorieën zou wel eens kunnen blijken hoe raak ze zijn…

Hoewel niet alles dat Janina doet valt goed te keuren, zouden er meer mensen zoals haar mogen zijn, op een bepaald niveau. Mensen die poëzie vertalen, astrologie bestuderen en opkomen voor de rechten van dieren. Gevoelige mensen met een hoog rechtvaardigheidsgevoel. Mensen die niet druk, druk, druk zijn. Die niet nuttig zijn. Maar wie bepaalt wat er nuttig is?

Dit boek lezen is in ieder geval heel nuttig. Geloof me. Het is een actuele aanrader. Fan van Tokarczuk, Nobelprijswinnaar. ( )