Guillermo Arriaga

Guillermo Arriaga ken ik enkel als scenarist van de film ‘Amores Perros’ en nog niet als auteur. ‘De ontembare’ verscheen in 2016 als ‘El Salvaje’ en werd in 2019 vertaald door Eugenie Schoolderman en Peter Valkenet.

Het hoofdpersonage is Juan Guillermo, een rebelse tiener, die door het wegvallen van zijn familie plots tot volwassenheid gedwongen wordt. Hij kijkt op naar zijn oudere broer Carlos en vrij snel is duidelijk dat Carlos een gewelddadige dood sterft, waardoor een deel van de spanning verdwijnt. In de eerste helft wordt dit tot vervelens toe herhaald, waarbij de lezer iedere keer een stukje informatie krijgt om zo de puzzel te leggen, waarin naast het beeld van Juan, Carlos en hun vrienden, ook de “goede katholieke jongens” verschijnen. Dit zijn katholieke godsdienstfanaten die als soldaten van Christus het kwaad uit de wereld willen rukken.

Bruusk wordt deze verhaallijn onderbroken door de jacht van Amaruq. In de gevaarlijke en ongerepte natuur in het Noorden van Canada raakt hij geobsedeerd door Nujuaqtutuq: hij ziet hoe deze wolf het alfamannetje van een roedel wordt en volgt hem tot ver buiten zijn vertrouwde omgeving. De jacht en de ruige omgeving worden gedetailleerd beschreven. Hoe hoger het aantal gelezen bladzijden, hoe duidelijker de intentie van Arriaga om de levens in Mexico en Canada te laten samenkomen in een filmisch einde.

Dood, godsdienstfanatisme, drugs, klassenjustitie en corruptie zijn thema’s die zwaar op het verhaal wegen, maar er zijn ook onvoorwaardelijke vriendschappen die alles de moeite waarde maken. Niet alleen Juan evolueert in dit lijvige boek, maar zelfs de auteur wordt genuanceerder naarmate het einde nadert. Zo is er het thema van de wraak: aan de hand van boeken en gesprekken laat de auteur Juan daarover nadenken en zijn mening bijsturen. Zal ik me beter voelen na mijn wraak? Is vergeving mogelijk? Als ik een moordenaar vermoord, word ik dan ook een moordenaar? Zelfs in het beeld van zijn verafgoodde broer komen er naar het einde toe meer schakeringen.

Heel aangenaam hoe literatuur doorheen de teksten verweven wordt, beter dan de algemene weetjes die aan het einde van een hoofdstuk staan. Ze zijn functioneel en zetten de verschillende persoonlijkheden in de verf. Een citaat over de vriendschap tussen Guzmán en Pancho Villa:

“De schittering in zijn ogen deed me abrupt beseffen dat wij mensen niet één enkele soort zijn, maar vele, en dat tussen de verschillende soorten, binnen het menselijk ras, onoverbrugbare ravijnen gapen, dat ze onverenigbare werelden vertegenwoordigen, zonder gemeenschappelijk fundament, waardoor, als je vanuit je eigen wereld diep in de ogen van een ander kijkt, dat andere je doet duizelen.”

Ondanks de zwakkere opbouw in het begin, wordt de spanning in het verhaal mondjesmaat gevoed, zodat de lezer niet op zijn honger blijft zitten. De hoofdpersonages worden geloofwaardig getekend en daarnaast is er uitzonderlijk veel aandacht voor het gedrag van de dieren en de relatie tussen mens en dier. Nujuaqtutuq betekent de ontembare. Juan Guillermo probeert zijn gevaarlijke zoon Fang te temmen, terwijl hij zichzelf evengoed als een ontembare ziet. Hoe loopt dat gevecht op leven en dood af?… (meer)

Een film die ik altijd met veel plezier terugijk is Babel, van de Mexicaanse regisseur Alejandro González Iñárritu. Dat het scenario voor zo een film dan ook door iemand geschreven is, daar had ik eigenlijk nog nooit heel bewust bij stilgestaan. Weer wat geleerd: het scenario komt van de Mexicaanse schrijver Guillermo Arriaga (1958). Naast filmscenario’s schreef hij ook romans, waarvan 'De ontembare' er één is.

Wat bijzonder was aan Babel was dat in die film vier verschillende verhalen, die zich op verschillende locaties afspelen, met elkaar worden verweven. 'De ontembare' lijkt in dat opzicht wel wat op Babel. Ook in dit boek worden verhaallijnen die zich afspelen op verschillende locaties uiteindelijk bij elkaar gebracht. Wel is hier één verhaal duidelijk het hoofdverhaal, en dat is het verhaal van de 17-jarige Juan Guillermo. Juan Guillermo woont in Mexico Stad (net als Arriaga zelf). Zijn oudere broer, tegen wie hij enorm opkeek, is vermoord door een groep extreem katholieke jongeren. In de nasleep daarvan zijn ook zijn ouders en zijn oma overleden, in Juan Guillermo’s ogen uit verdriet. Juan Guillermo zint op wraak, maar wraak nemen blijkt zo makkelijk nog niet, zeker niet als je van binnen eigenlijk best een goed mens bent.

In de loop van het boek blikt Juan Guillermo, die ook de verteller van het verhaal is, terug op zijn leven tot aan dat moment. Als lezer zit je echt in zijn hoofd, dus zijn verhaal is - net als je gedachten - fragmentarisch: dan weer denkt hij terug aan zijn vroege kinderjaren, dan aan iets dat veel later in de tijd is gebeurd, en dan ineens zit je weer met hem in het heden. Het is even wennen aan die manier van vertellen, maar tegelijk houdt dit je alert en maakt het het boek afwisselend om te lezen.

Wat ook bijdraagt aan die afwisseling is het tweede verhaal, dat zich afspeelt in het hoge noorden van Canada. Dit gaat over een Inuit jager die geobsedeerd op een grote wolf jaagt en daarbij steeds verder afdwaalt uit zijn bekende wereld. Dit tweede verhaal komt pas na een paar honderd pagina’s in beeld, maar keert vanaf dat moment steeds vaker terug. Naast de Canadeze verhaallijn zijn er ook nog korte fragmenten toegevoegd uit boeken van antropologen, filosofen, natuurkundigen en andere schrijvers, die een nieuwe invalshoek op het verhaal bieden. En zitten er korte typografische grapjes en woordspelletjes in.

Je zou kunnen zeggen dat het een hoop losse flarden bij elkaar zijn, maar tegelijk wordt het boek hierdoor prettig om te lezen en schoot ik best rap door de dik 800 pagina’s heen. Ongetwijfeld hielp daarbij ook dat Arriaga scenarioschrijver is en weet hoe hij een goede cliffhanger in het verhaal moet plaatsen. Een puntje van kritiek is dat het wraak-verhaal zich ruim 700 pagina’s in detail en met best wat herhalingen voortsleept, en dat in de laatste 100 pagina’s, waarin de twee verhaallijnen bij elkaar worden gebracht, de tijd ineens wel heel snel gaat. Dat voelde wat afgeraffeld aan, zeker na het eerste deel. Ook vond ik dit boek in sommige opzichten een stereotype Latino-boek: er komt veel geweld in voor en de manier waarop vrouwen worden beschreven vond ik behoorlijk machistisch. Dat was niet altijd even prettig om te lezen, maar de meeslepende en originele manier van vertellen maakte veel goed.… (meer)