Aantekeningen uit het ondergrondse is een sleutelwerk in het oeuvre van Dostojevski. De schrijver trekt fel van leer tegen wat we tegenwoordig ‘de maakbaarheid van de mens’ noemen. Het eerste deel is één lang requisitoir, in ritmisch, hamerend proza, tegen de theorieën van verlichtingsfilosofen als Rousseau, maar vooral die van Dostojevski’s tijdgenoot Tsjernysjevski, die verkondigde dat de mens, als hij maar rationeel en verstandig handelt, op den duur gelukkig zal worden. Aan het woord is een ex-ambtenaar die zich teruggetrokken heeft in een smerige kamer ergens aan de rand van de stad. In totale vereenzaming (zijn ‘ondergrondse’) broedt hij daar zijn dwarse ideeën uit. Hij pleit voor de vrije wil, tegen het rationalisme. Twee maal twee is vier is voortreffelijk, zegt hij, maar twee maal twee is vijf is ook heel aardig. Het tweede deel speelt twintig jaar eerder. De man haalt enkele voorvallen op die hij verdrongen had. Hiermee illustreert hij zijn theorie: tegen zijn eigen belang in maakt hij zichzelf belachelijk. Hij verliest zijn masker en zijn gezicht tegenover een paar oude vrienden, een hoer, en zijn huisknecht. Toon en setting van Aantekeningen uit het ondergrondse zijn typisch Dostojevskiaans. De lezer raakt verzeild in een koortsdroom, in een psychische crisis waaruit geen ontsnappen mogelijk lijkt. Fjodor Michailovitsj Dostojevski (1821-1881) is waarschijnlijk de bekendste en wellicht de meest omstreden Russische romanschrijver. Zijn Misdaad en straf (Schuld en boete), De broers Karamazov, De idioot en Demonen behoren tot de canon van de wereldliteratuur. Monse Weijers vertaalde een twintigtal boeken uit het Russisch, onder andere van Alexander Poesjkin en Tsjingiz Ajtmatov. Bij uitgeverij Athenaeum verscheen zijn vertaling van Het ravijn van Ivan Gontsjarov in de Gouden Reeks

Vrijmoedige monoloog van een eigenzinnig, arrogant en wispelturig man. Het eerste deel is absoluut een sleutel tot het hele oeuvre van Dostojevski, het tweede deel doet erg gogoliaans aan. Onderliggende boodschap: de verscheurde moderne mens als gevolg van het wetenschappelijk positivisme.
Eerste lectuur toen ik 17 jaar was, onmiddellijk herkend als sleutelroman ( )

Het is een warrig boek, met een gammele en veel te lange aanloop, een geinspireerd middenstuk waarin D. Gogol's Dagboek van een gek op een hoger niveau tilt , en een sentimentele uitloper. Maar het is ook een wervelend boek, een boek dat de lezer doet opspringen en kreetjes van verrukking slaken, van herkenning ook wel eens en van plaatsvervangende schaamte. De mens is, binnenin, geen al te mooi dier. En dat weten we zelf ook wel ...

De wetenschap, in de 19de eeuw binnengehaald zoals Google in het begin van de 21ste, zal de mens niet op het goede pad brengen. Daarvoor wil die mens zelf te veel dat doen wat zijn hart, zijn ziel, zijn dromen, zijn verlangen, zijn wat dan ook hem influistert. Zelfs al zou de wetenschap uiteindelijk (en tegen alle gezond verstand in) in staat zijn om je het opperste geluk, het megalomaanste succes en de ondubbelzinnige onsterfelijkheid op een zilveren schoteltje te brengen, dan nog zal je om het meest drinken en moorden, dan nog zal je je in bochten wringen om de kleinste belediging te wreken en zal je dagenlang in de spiegel staren (om)dat het een lust is. De liefde, het geloof in de oprechte liefde (in God?) kan de mens in zeldzame gevallen eventjes richting het goede buigen. Maar dat alles is slechts tijdelijk. Ook van de liefde zal je je afkeren, uit schaamte - omdat ze je afleidde van dat wat je echt wil, van dat wat je binnen in jezelf erkent als je oprechte zelf, dat smerige, ranzige beest ... En ook daarvan - van dat afkeren, en van dat beest - zal je je in schaamte wegdraaien. En ook van die schaamte ... enzoverder. Zo staat het geschreven, zo voelen wij mensen dat - van de dag waarop we geboren werden, tot de dag waarop we tot stof vergaan. (Een dag die we zowel tegemoet zien, als vrezen - meer, veel meer dan ons lief is ...)

Het is niet Dostojevski's beste werk, misschien wel één van zijn meest oprechte

http://occamsrazorlibrary.blogspot.com/2009/06/herinneringen-aan-het-ondergronds... ( )