Toen Patrick White in 1957 zijn roman "Voss" publiceerde, schaarde hij zich onder de tolstojaanse vlag van de grote, breedvoerige en hartstochtelijke epiek, door een omstandige omschrijving van een stoutmoedige expeditie dwars door het nog onontgonnen binnenland van Australië in de 19de eeuw te koppelen aan een tragisch liefdesverhaal, dat evenwel naar onze huidige normen sterk sentimenteel en archaïsch aanvoelt. Dit duale perspectief vormt de ruggengraat van het boek; het thuisfront komt wisselend in beeld met de peripetieën van de expeditie. Het weefsel daartoe is de platonische verhouding tussen de protagonist Johann Ulrich Voss en de geëmancipeerde Laura Trevelyan. Een verhouding tussen twee authentieke mensen met een ontembare trots.

We schrijven, hoewel qua tijd niet uitdrukkelijk vermeld, ergens halfweg 19de eeuw, te midden van een immigrantenkolonie dichtbij het zich toen nog heel langzaam ontwikkelende Sydney, New South-Wales, Australië. De Familie Bonner, een gearriveerde burgerfamilie die met gedecideerde methodistische ijver en afgemeten statusvertoon hun zaakjes weten te beknibbelen, bloeit telkens open als er ergens een weekend - picknick, een bal, een soiree of een lezing wordt georganiseerd. Laura Trevelyan is een verweesd nichtje dat inwoont bij haar oom en tante Bonner en hun dochter Belle. De Bonners’ zijn een gerespecteerde familie in de Kolonie. Liefst ontmoeten ze er mensen van hun stand, die wat afwisseling weten te brengen in hun strak als een metronoom omgorde leven, een leven vol doelgerichte socialiserende evenementen, met de daarin besloten ontgoochelingen en successen, een leven met die regelmaat, waarop je, naar beste calvinistische traditie, je klok kunt gelijkzetten. Maar Laura is een expressief meisje dat naar meer verlangt dan het “wining-dining” - leventje van haar familieleden. Al deze feestjes dienden toch maar waartoe ze al eeuwen lang bestemd zijn: ze verschaften de jongelui de uitgelezen kans om een goede partij aan de haak te slaan, om zo dezelfde gezapige geplogenheden in een volgende generatie te kunnen bestendigen. Nee, Laura raakt daarentegen langzaam geëlektriseerd door de verschijning van de enigmatische Duitser Voss die bij haar oom Bonner zijn opwachting maakt. Voss past helemaal niet in de salons waar nette heren in het lang en het breed geanimeerde conversaties voeren over hun zakelijke aangelegenheden, en waar ook de dames zich niet onbetuigd laten door hun pianospel en gezang. Hij legt het niet aan om in de tredmolen van elkaar in aplomb overtreffende feestjes te treden, de wufte geest ervan staat zijn idealistische geest volstrekt tegen.

Johann Ulrich Voss is daarentegen een pezige, ietwat schriele verschijning, bedaard en gedecideerd, met een grote dadendrang en een onverstoorbare wilskracht. Hij heeft zekere messianistische trekjes. Mijnheer Bonner, een vermogend stoffenhandelaar, heeft hem aangezocht voor een uniek project: Voss moet met een expeditie die vanuit de havenstad Newcastle vertrekt pogen het Australische continent over te steken, dwars in noordelijke richting, om het aldus voor het eerst in kaart te brengen. Bonner protegeert de gehele expeditie met zijn financiële steun, en daarom verdraagt Voss de aanwezigheid van een gehele rist pluimstrijkers die Bonner omringen. Maar het is Bonners gloedvolle wens om zich te koesteren in het overweldigende succes die zo’n geslaagde expeditie met zich meebrengt, zodat zijn naam voor eeuwig in de annalen van het land gebeiteld zal staan. Voor zo’n soort expedities moet Voss leden weten te rekruteren die met de nodige doodsverachting aan zo’n project willen of durven te beginnen. Naar hedendaagse normen afgemeten zouden de exploten van Sir Richard Attenborough tegen deze expeditie sterk verbleken. Trouwens, Attenborough, ook een volbloed avonturier, verzuchtte onlangs nog eens in de krant dat hij liever in het tijdperk van de von Humboldts was geboren. Toen was alles nog ongewis, was er ruimte om nog te dromen van ongekende verten. Nu rest er voor natuurvorsers nog datgene te registreren wat bedreigd is in een steeds dichter bevolkte wereld. Toentertijd was het nog anders. Het onbekende lonkte voor Voss in al zijn pracht, maar ook in zijn onkenbare verraderlijkheid.

De dag breekt aan dat de expeditie door de inwoners van Sydney, inclusief al haar notabelen, wordt uitgewuifd op de kades van de haven. Gesteund door zijn financiers heeft Voss zich met Duitse “Gründlichkeit” voorbereid op een meerjaarse tocht. Alle levensmiddelen en andere logistiek voor onderweg worden door sjouwers in de twee wachtende zeilschepen geladen, klaar voor de reis naar Newcastle, alwaar Voss en zijn kompanen koers zullen zetten naar de rand van de gekoloniseerde wereld, om van daaruit de echte expeditie aan te vatten. Een hele set kompassen en sextanten ontbreken niet. De gehele troepen paarden, muilezels, schapen en geiten zullen verzameld worden in Jildra, Queensland, op de rand van het bewoonde territorium. Het uitwuiven gebeurt met de nodige “pomp and circumstance”, de verontschuldigde gouverneur vaardigde een kolonel af, die in een toespraak de stoutmoedige onderneming prijst en haar leden een voorspoedige reis toewenst. Het “God save the Queen” weerklinkt. Voss rekruteerde alvast een vijftal reisgenoten in Sydney, een paar van hen had hij al leren kennen op de grote trans- Atlantische oversteek van Londen naar Sydney. De kwaliteit van zijn kompanen is evenwel discutabel: Daar heb je de timide, sensitieve ornitholoog Palfreyman, met wie Voss algauw een zekere affiniteit ontwikkelt. Palfreymans’ neiging tot wetenschappelijke accuratesse verduurt aanhoudend aanvechtingen met zijn diepgelovige inborst. Het onverzoenbare tussen het Darwinistische credo dat hij belijdt en zijn katholieke reflexen, maken van hem een weifelende man. De anderen zijn veeleer schobbejakken, zoals Turner en Judd, of richtingloze gelukzoekers met vage competenties zoals Robarts en de ietwat gemelijke Le Mesurier. Deze laatste is een nogal dandyesk en introvert type, begaafd met enige artistieke talenten, maar gesloten als een oesterschelp. In Jildra sluiten Angus, een landeigenaar, en een paar Aboriginals nog aan bij het gezelschap. Daarmee is het plaatje van de "dramatis personae" compleet.

De rest van het boek leest als een soort avonturenroman met een sterke psychologische observatie van de dynamiek die de heterogene groep beheerst en met een duidelijke hang naar een metafysische duiding van wat de mens is. De schriftuur is hier eens wat archaïsch en melancholisch-sentimenteel, maar dat wordt dan weer bliksemsnel afgewisseld door enkele rauwe taferelen die leven en dood verbeelden en die met zo’n vitalistisch oog zijn neergepend, dat ze de kwaliteiten van pakweg een Hemingway benaderen. White baseerde zich voor dit boek op het ware leven en de ondergang van Ludwig Leichhardt, die in 1848 in de Australische woestijn de dood vond. De schrijver weet de lezer dwingend in het verhaal te zuigen door zijn verrassende verbeelding en de goed doordachte compositie van de roman.

Voss schijnt dé sleutelroman te zijn in Patrick White’s oeuvre, dat, en hier citeer ik uit het naslagwerk van Pieter Steinz (Lezen &tcetera), wel meer bevolkt schijnt te worden door non-conformisten en nietzscheaanse “Einzelgänger”. De Nobelprijsjury bekroonde zijn talent in 1973 voor zijn “epische en psychologische vertelkunst”. Wellicht was het ook meteen de keuze om het voordien nooit genomineerde continent Australië eens literair voor het voetlicht te brengen. Ik heb toch wel zekere reserves of dit toentertijd wel heel goed doordacht was. Neem nu een gigant zoals Jorge Luïs Borges. Die stierf pas in 1986 en heeft zich nooit met de lauweren uit Stockholm mogen tooien. Naar mijn bescheiden mening speelt zo’n auteur toch wel in een andere categorie dan Patrick White. En ook de krachttoer die John Williams volbracht met "Butcher’s crossing" (1960) en "Stoner" (1965) schat ik hoger in dan het kunnen van White.

Ik kocht dit boek van deze vergeten Nobelprijs-laureaat enkele jaren geleden voor de luttele som van 1,- euro op de jaarlijkse uitverkoop van de Brugse bibliotheken in november. Het boek misstaat zeker niet in je kast, het verhaal is boeiend en heeft een universele uitstraling. Ook al kocht je het maar omwille van die wervende, mooie foto met die twee baltsende kangoeroes die de cover van deze klassieker siert!

Patrick White. Voss. – nieuwste uitgave: uitgeverij Penguin Putnam Inc. 440 pag., ISBN/ 9780143105688. ( )

Dit is nog eens een boek dat je van je sokken blaast. Ogenschijnlijk een klassiek avonturenverhaal over een norse Duitser Voss die rond 1840 als eerste de doorsteek van Australië waagt, vermengd met het platonische liefdesverhaal tussen Voss en de eigenzinnige Laura. Maar het boek biedt zoveel meer dan dat: een persiflage op de society in Sydney (à la Jane Austen), een opeenstapeling van wijsheden over het leven, de dood en de liefde (à la Henry James), een zoektocht naar de duistere kant van de werkelijkheid (Conrad's Heart of Darkness, natuurlijk), een eerste evocatie van de dreamtime-wereld van de aboriginals, enzovoort. White maakt het de lezer niet gemakkelijk, hij zet hem geregeld voor schut met puntige opmerkingen en vooral het rauw-realistische einde van de expeditie. Tenslotte is het boek ook een illustratie van de onmogelijkheid om de echte waarheid uit de geschiedenis op te delven (naar Billy Budd van Melville). Een boek om te herlezen.... ( )