Dit was echt wel worstelen: meer dan 600 zeer condens geschreven bladzijden, met voortdurende wisseling van perspectief, bijna altijd in de vorm van kortere en langere stukken innerlijke monoloog, soms bedrieglijk overgaand in derde persoons-standpunten. Het duurt even voor je ongeveer weet hoe de compositie van Lobo Antunes in elkaar steekt: vier voormalige militairen die tijdens een reünie herinneringen ophalen aan gebeurtenissen voor, tijdens en na de Anjerrevolutie van 1974 in Portugal.

Deze roman heeft op die manier een beetje weg van een raamvertelling, zij het dat alles op een ongelofelijk ingenieuze wijze verknipt is, de interpunctie regelmatig wegvalt, gebeurtenissen en invalshoeken door elkaar vallen en er soms maar amper een verhaallijn te bespeuren is. Uiteraard is de revolutie van 1974 een ijkpunt, en wordt die in episodes ook uitvoerig geëvoceerd en becommentarieerd. En inherent daarmee zijn er ook de toestanden in de Portugese kolonies, in dit boek bij uitstek Mozambique. Verhalen van uitbuiting, van ondergronds verzet tegen het regime, het optreden van de geheime dienst, van ondervraging, marteling en regelrechte moord, vormen externe kapstokken waaraan het boek opgehangen is. Het dient gezegd dat een goed verstaan van die verhaalelementen toch wel wat voorkennis van de Portugese geschiedenis vereist.

Maar wat overblijft is de globale boodschap dat in een menselijk bestaan de grote structurele kaders (zoals oorlog en revolutie) zeker wel in zekere mate invloed hebben, maar uiteindelijk geen wezenlijk verschil maken. Lobo Antunes levert die leessleutel al meteen aan het begin van het boek, met een motto ontleent aan Paul Simon (uit The Boxer): “after changes upon changes we are more or less the same”.

Doorheen het verhaal krijg je zelfs de indruk dat het vooral ‘vrouwenaffaires’ zijn die de hoofdtoon van deze roman bepalen: verzuurde huwelijken, opeenvolgingen van minnaressen, zelfs verkrachtingen en seksuele relaties met minderjarige meisjes in koloniaal Mozambique. Dat krijg je natuurlijk als je alleen maar mannen aan het woord laat (al zijn er, om de verwarring groter te maken, ook wel enkele passages waarin vrouwenstemmen opduiken). En bijgevolg is de teneur ook dat mensen maar wat aanmodderen, willekeurig bepaalde keuzes maken (de kant die je kiest in de revolutie bijvoorbeeld), maar dat het leven uiteindelijk toch maar een klerezooi is.

Ik heb het diepste respect voor het schrijftalent van Lobo Antunes: bepaalde passages zijn bepaald indrukwekkend. En op zijn heel eigen wijze slaagt hij er in het caleidoscopisch karakter van het leven te evoceren, zoals Georges Perec dat op een heel andere, veel meer gestructureerde manier, deed in ‘la vie, mode d’emploi’. Maar daarmee is tegelijk ook aangegeven dat het leesplezier van deze roman vooral toch steekt in intensief puzzelwerk. Het is een enorme investering van energie die voor mij echt wel te vér gaat, en uiteindelijk zijn doel voorbijschiet Dan gaat mijn voorkeur toch iets meer uit naar de ook moeilijke romans van Javier Marias, die ook een ketting van interieure monologen zijn, maar die zijn lezer dichter bij de les houdt. ( )