In 2006 las ik De Stad der Blinden van José Saramago waarin de schrijver het gedachte-experiment uitwerkte van wat er kan gebeuren als de mensheid plotseling blind wordt. In Het Stenen Vlot waagt José Saramago zich aan een ander gedachte-experiment. Dit keer scheurt het Iberische schiereiland van Europa af bij de Pyreneeën en drijft de Atlantische Oceaan op. Alleen dit idee al maakt dit boek voor mij de moeite waard. Het door elkaar geschud worden en uit mijn vastgeroeste denkpatronen gerammeld worden, vind ik altijd verfrissend.

Naast de wereldlijke politieke consequenties van dit gegeven, worden er een aantal bewoners en een hond van het Iberische schiereiland gevolgd, bewoners die allemaal iets wonderlijks hebben meegemaakt op het moment dat het schiereiland zich begon te bewegen. Op zich geen bijzondere mensen behalve dat ze uitermate rustig en nuchter blijven onder wat hen overkomt maar tegelijkertijd ook vol passie zijn. Ik heb geen idee hoeveel hiervan de Portugese aard is.
De ontmoetingen tussen deze mensen en de afstanden die ze met elkaar afleggen lijken niet echt op te schieten of werkelijk ergens heen te gaan, toch kon ik niet stoppen met lezen om meer over hen te weten te komen.

De verteller van het verhaal komt ook regelmatig in beeld door het commentaar dat hij geeft op wat hij zojuist geschreven heeft of een uitleg waarom hij iets op een bepaalde manier vertelt en niet op een andere manier. En soms lijken zijn gedachten associatief alle kanten op te gaan om dan toch wel weer tot het oorspronkelijke verhaal terug te keren. In het begin moest ik daar erg aan wennen maar na verloop van tijd, voelde het juist wel toepasselijk. In plaats van in het verhaal te verdwijnen, word je door deze schrijfstijl steeds als beschouwer geplaatst en dat is uiteindelijk ook wat we zijn. Mooi gedaan. ( )

‘Door de hele Pyreneese keten heen knapte het graniet, vermenigvuldigden de scheuren zich, werden wegen afgesneden, doken rivieren,stroompjes een bekende diepte in, naar de onzichtbaarheid toe. Vanuit de lucht gezien schoot er een zwarte streep over de besneeuwde toppen, als een kruitloop, waar de sneeuw met het witte geluid van een kleine lawine in weggleed en verdween’.
Ziehier de opmaat voor het verhaal, dat de gevolgen beschrijft van de ontstane scheur tussen Frankrijk en het Iberisch schiereiland. Het eiland raakt op drift en verwijderd zich steeds verder van het Europese vasteland. Koerst eerst recht op de Azoren af, draait met een hoek van negenig graden en eindigt in een draaiende beweging.
De hoofdpersonen in dit verhaal, twee vrouwen, drie mannen en nog een hond, hebben op het moment dat de breuklijn ontstond iets onverklaarbaars beleefd en dat brengt hen tot elkaar. Vervolgens maken zij vanuit Portugal een tocht naar de Pyreneeën.

In dit boek vertellen, zowel de hoofdpersonen- als de schrijver het verhaal en door beide weeft Saramago zijn commentaar. Lezen is in dit geval hoofdzakelijk luisteren. De gebruikte taal wordt in lange zinnen aaneengeregen en commentariërende tussenzinnen geven extra duiding aan het verhaal. En juist in die commentaren en anekdotes komt de kracht van dit boek tot uiting. Navertellen is schier onmogelijk.
Ik heb het boek ondergaan, en al ‘luisterend’ wederom onder de indruk gekomen van Saramago’s componerend vermogen. ( )