Karel Schoeman (1939–2017)

De hoofdpersoon -de rijke Delftenaar Versluis- vestigt zich tijdelijk in Zuid-Afrika met de hoop om daar van tuberculose te genezen. Aanvankelijk zal hij zijn omgeving met de nodige afstandelijkheid bejegenen en voelt hij zich verheven boven de kolonies van Nederlanders, Duitsers en Engelsen die zich om voor hem onduidelijke reden in Bloemfontein hebben gevestigd. De inheemse bevolking beschouwt hij als een voetnoot in zijn bestaan. De omgeving echter, het landschap, de hitte en het stof en de onafzienbare ruimte gaan allengs van steeds meer invloed zijn op zijn bestaan. Hij is gekomen in een ander land dat altijd ver weg is, ook als je er leeft ! Een land met “een leegte aan eindeloze beloften, en een duisternis vol van geheimen.”
Hij ervaart dat zijn taal en beelden vreemd zijn tegen de achtergrond van een zomeravond met de gloed van de hitte en de toenemende droogte.

Oppervlakkig gezien gebeurt er niet zo veel in het verhaal. Ontmoetingen met een jonge Duitse predikant en diens invalide zuster leiden door zijn extreme gereserveerdheid niet tot echte gedachtewisselingen. En de rest zijn observaties en gedachten die veelal voortkomen uit een verstikkende vooringenomenheid.
Uiteindelijk zal de dood van een andere Nederlander, Versluis tot het inzicht brengen dat “het andere land” zijn laatste verblijfplaats zal zijn.
Hij heeft zijn bestemming bereikt.

“Het wordt mogelijk te leven in Afrika als je eenmaal geaccepteerd hebt dat je zult sterven in Afrika”; een conclusie van Coetzee die hij schrijft in het voorwoord bij dit boek, Dat is inderdaad de kern van het verhaal.
Een verhaal van wonderbaarlijke schoonheid.… (meer)

Het boek vertelt het verhaal van totaal verschillende mensen waarvan de levens ten tijde van de Boerenoorlog elkaar kruisten. Een oorlog die, zoals eigenlijk altijd, voor geen enkele partij echte vrijheid heeft gebracht.
Schoeman heeft met dit gegeven wederom een leessensatie geschreven. Hij voert de stemmen op van hen die vergeten en verdrongen zijn en doet dat -evenals in zijn eerder werk- op een indrukwekkend beeldende wijze.
Met dit deel is de “Stemme-reeks” compleet en daarmee een -naar mijn smaak- niet geëvenaard literair monument opgericht.

Voor de drie boeken geldt het citaat uit Verliesfontijn:“……………..ik ben de enige die ervan weet, en als ik het niet opteken, zal het verloren gaan alsof het nooit heeft bestaan. Ik ben de enige die hoort, en als er stemmen uit dit duister opklinken, gaan de woorden verloren als ik niet luister en ze opteken. In het donker wacht ik, alleen op de veranda in de nacht voor de kamer waarin de laatste kaars is uitgeblazen.”… (meer)

Om maar even de toon te zetten: na “Dit leven” verbleekte een deel van de literatuur die ik gedurende meer dan vijftig jaar heb gelezen en na dit boek gelezen te hebben …………

‘Kort na het middaguur op een doordeweekse dag aan het einde van de zomer in het jaar 1838 verscheen de engel van de heer aan Daniël Josias Steenkamp toen hij de schapen van zijn broer aan het hoeden was in het veld.’
Deze Dany zal later zijn ervaringen in gedichten (versjes) vastleggen en aan hen die het willen horen getuigenis afleggen van zijn geloof.
Eigenlijk allemaal niet bijzonder; het Zuid-Afrikaanse landschap nodigt wel vaker mensen uit tot het zien van verschijningen.

Wél bijzonder is het verhaal dat Schoeman om deze onwerkelijke gebeurtenis componeert. Een onderwijzer/schrijver, een predikant en een TV producent, voortgekomen uit verschillende en latere generaties, zullen op zoek gaan naar de dichter of naar een voorbeeld van vroomheid en de laatste zal onderzoeken of er een documentaire over deze man gemaakt kan worden.

Er ontrolt zich een verhaal dat een adembenemend beeld geeft van het leven in, en rond een klein dorp op het woeste platteland van Zuid-Afrika. Bijna letterlijk adembenemend vanwege de wijze waarop de schrijver “de stemmen” van de mensen tot leven brengt. Stemmen overigens die nu “spreken in een taal die niet meer gesproken wordt, omdat de andere taal is vergeten.” En dat raakt mede de kern van het boek: de waarde die het woord ooit heeft bezeten en naar andere systemen is overgeheveld. Schoeman schrijft met groot inlevingsvermogen een betoverend en buitengewoon boeiend verhaal.

Er is veel over dit boek te zeggen en te schrijven en op het moment dat je dat gaat doen overvalt je toch -net als in “Dit leven”- de wil tot zwijgen, overdenken en bovenal luisteren naar de stemmen; juist dán valt de grote waarde van dit boek te ontdekken.
Ongelooflijk mooi !… (meer)

‘Zusje’, geboren in een blanke boeren familie, zal gaan leven om te kijken, te luisteren, te zwijgen en te herinneren. Zo zou het leven van de vertelster kunnen worden samengevat. Een leven dat zich afspeelt in het Zuid-Afrika van eind negentiende eeuw; de periode waarin de blanken, Hottentotten nog ‘gewoon’ doodsloegen en in de vrije uurtjes op zondag, na kerk en avondmaal, gingen jagen op Bosjesmannen om daarna hun vrouwen op de boerderijen als slavin te laten werken. Blanke boeren -waaronder haar familie- zullen in die periode de rijkdommen vergaren waar zij meer dan een eeuw later nog op kunnen teren.

De omgeving en wat haar tijdens haar leven zal omringen, wordt in het boek duidelijk omschreven.

Op haar sterfbed overdenkt zij -ze wordt dan tantetje genoemd- haar leven en worden de herinneringen als het ware in een patroon gelegd. Vroegere impressies krijgen in het perspectief van de tijd een andere zeggingskracht en brengen haar bestaan weer tot leven.
Het boek omvat de monoloog die eindigt op haar sterfbed.

Ik kan moeilijk de bewoordingen vinden om de beoordeling te omschrijven. In ieder geval is het, het mooiste dat ik in jaren heb gelezen. Het lijkt te snijden door ziel en zintuigen en is van een, althans voor mij, onbekende schoonheid.
Misschien spelen stille emoties op: Zuid Afrika, de mensen daar, de vruchtbaarheid van het land, de overweldigende natuur, oude wortels, belichaming van de schoonheid van het kwaad ?
“Tante” zal het op het eind van haar leven verwoorden: ‘Ik heb me herinnerd wat ik heb vergeten, ik heb uitgesproken wat ik niet wilde weten en mijn opdracht is volbracht………’het patroon is uitgelegd en de stukjes en brokjes zijn samengevoegd, mijn taak is verricht, en het is niet aan mij om te oordelen of het goed of slecht is gedaan.’

Eerbied en Stilte worden daarna des lezers lot !… (meer)