Michel Foucault (1926–1984)
Auteur van Discipline, toezicht en straf : de geboorte van de gevangenis
Over de Auteur
Michel Foucault was born on October 15, 1926, in Poitiers, France, and was educated at the Sorbonne, in Paris. He taught at colleges all across Europe, including the Universities of Lill, Uppsala, Hamburg, and Warsaw, before returning to France. There he taught at the University of Paris and the toon meer College of France, where he served as the chairman of History of Systems of Thought until his death. Regarded as one of the great French thinkers of the twentieth century, Foucault's interest was in the human sciences, areas such as psychiatry, language, literature, and intellectual history. He made significant contributions not just to the fields themselves, but to the way these areas are studied, and is particularly known for his work on the development of twentieth-century attitudes toward knowledge, sexuality, illness, and madness. Foucault's initial study of these subjects used an archaeological method, which involved sifting through seemingly unrelated scholarly minutia of a certain time period in order to reconstruct, analyze, and classify the age according to the types of knowledge that were possible during that time. This approach was used in Madness and Civilization: A History of Insanity in the Age of Reason, for which Foucault received a medal from France's Center of Scientific Research in 1961, The Birth of the Clinic, The Order of Things, and The Archaeology of Knowledge. Foucault also wrote Discipline and Punishment: The Birth of the Prison, a study of the ways that society's views of crime and punishment have developed, and The History of Sexuality, which was intended to be a six-volume series. Before he could begin the final two volumes, however, Foucault died of a neurological disorder in 1984. (Bowker Author Biography) An outstanding philosopher and intellectual figure on the contemporary scene, Foucault has been influential in both philosophy and the recent interpretation of literature. Trained in philosophy and psychology, he was named to a chair at the College de France in 1970. He also taught in various departments of French literature as a visiting professor in the United States. Until 1968 he was a major figure in the critical movement known as structuralism, a method of intellectual inquiry based on the idea that all human behavior and achievement arises from an innate ability to organize, or "structure," human experiences. In both The Order of Things (1966) and The Archaeology of Knowledge (1969) he was interested in the organization of human knowledge and in the transformations of intellectual categories. His influential history of the prison, Discipline and Punish (1975), contributed to the study of the relationship of power and various forms of knowledge, as did the several volumes of an unfinished History of Sexuality published just before his death. (Bowker Author Biography) toon minder
Fotografie: Michel Foucault vers l’âge de 18 ans (1944)
Reeksen
Werken van Michel Foucault
I, Pierre Riviere, having slaughtered my mother, my sister, and my brother: A Case of Parricide in the 19th Century (1973) — Redacteur — 349 exemplaren
The Government of Self and Others: Lectures at the College de France, 1982-1983 (2008) 222 exemplaren
Lectures on the Will to Know: Lectures at the College De France 1970-1971, and Oedipal Knowledge (2011) 150 exemplaren
Foucault / Blanchot: Maurice Blanchot: The Thought from Outside and Michel Foucault as I Imagine Him (1987) 95 exemplaren
Subjectivity and Truth: Lectures at the Collège de France, 1980-1981 (Michel Foucault, Lectures at the… (2014) 69 exemplaren
About the Beginning of the Hermeneutics of the Self: Lectures at Dartmouth College, 1980 (2012) 46 exemplaren
Un dialogo sobre el poder y otras conversaciones (COLECCION FILOSOFIA) (Humanidades) (Spanish Edition) (2001) 33 exemplaren
Disorderly Families: Infamous Letters from the Bastille Archives (1982) — Présentation — 29 exemplaren
Oeuvres I,II Michel Foucault - les deux volumes sous coffret illustre [ Bibliotheque de la Pleiade ] Boxed set volumes… (2015) 15 exemplaren
De lenguaje y literatura/ About Language and Literature (Pensamiento Contemporaneo/ Contemporary Thought) (Spanish… (1996) 13 exemplaren
Speaking the Truth about Oneself: Lectures at Victoria University, Toronto, 1982 (The Chicago Foucault Project) (2021) 12 exemplaren
Maurice Blanchot, the thought from outside 8 exemplaren
Estetica, Etica Y Hermeneutica / Aesthetics, Ethic and Hermeneutic (Paidos Bascia / Basic) (Spanish Edition) (1999) 7 exemplaren
Ditos E Escritos - V. Ix - Genealogia Da Etica, Subjetividade E Sexualidade (Em Portuguese do Brasil) 6 exemplaren
Theatrum philosophicum / Michel Foucault , Repeticióny diferencia / Gilles Deleuze (1981) 6 exemplaren
El Yo Minimalista y Otras Conversaciones (Incluye: Deseo y Placer de Gilles Deluze) (1996) 5 exemplaren
Dire vrai sur soi-même : Conférences prononcées à l'Universite Victoria de Toronto,… (2017) 5 exemplaren
Arte, Epistemologia, Filosofia e História da Medicina - Volume VII. Série Ditos e Escritos (Em Portuguese… (2011) 5 exemplaren
discurso y verdad conferencias sobre el coraje de decirlo todo Grenoble, 1982 / Berkeley, 1983 (2014) 5 exemplaren
Intolerable : writings from Michel Foucault and the Prisons Information Group,1970-1980 (2021) 4 exemplaren
"What Is Critique?" and "The Culture of the Self" (The Chicago Foucault Project) (2024) 4 exemplaren
Dizer a verdade sobre si: Conferências na Universidade Victoria, Toronto, 1982 (Portuguese Edition) (2019) 4 exemplaren
Talens forfatning ; Forelæsningsrapport: Viljen til viden ; Nietzsche - genealogien, historien (2015) 4 exemplaren
Geometrie des Verfahrens: Schriften zur Methode (suhrkamp taschenbuch wissenschaft) (2009) 4 exemplaren
Deleuze 3 exemplaren
Sobre a sexualidade 3 exemplaren
História da Loucura na Idade Classica; O Nascimento da Clínica; A Psicologia no seculo XIX e as Enfermidades Mentais (2004) 3 exemplaren
Historia política de la verdad : una genealogía de la moral : breviarios de los cursos del Collège… (2016) 3 exemplaren
Ditos Escritos. A Problematização Do Sujeito. Psicologia, Psiquiatria E Psicanálise - Volume 1 (Em Portuguese do… (2010) 3 exemplaren
Der Faden ist gerissen. 2 exemplaren
Archivio Foucault. Interventi, colloqui, interviste. 1961-1970. Follia, scrittura, discorso (Vol. 1) (1996) 2 exemplaren
Dossier 2 exemplaren
Lectures at the Collège de France, 1973-1978 - I. 1973-74, Psychiatric Power; II. 1974-75, Abnormal; III. 1975-76,… (2007) 2 exemplaren
Geschichte der Gouvernementalität: Geschichte der Gouvernementalität - Band I und II (suhrkamp taschenbuch… (2006) 2 exemplaren
Geschiedenistheorie 1 2 exemplaren
Essential Works of Foucault 1954-1984, Volume 1, Ethics Subjectivity and Truth; Voume 2, Aesthetics, Method, and… 2 exemplaren
Michel Foucault come io l'immagino 2 exemplaren
L' uso dei piaceri 1 exemplaar
Bisogna difendere la felicità 1 exemplaar
Stori della follia nell'età classica 1 exemplaar
I corsi al collège de France. I Résumés 1 exemplaar
La sexualidad - seguido de El discurso de la sexualidad: Cursos en Clermont-Ferrand (1964) y Vincennes (1969)… (2020) 1 exemplaar
ایران: روح یک جهان بیروح 1 exemplaar
Le débat 1 exemplaar
Técnicas del yo y otros textos afines 1 exemplaar
MIRAR, ESCUCHAR, LEER 1 exemplaar
Foucault et l`archéologie du savoir 1 exemplaar
O nascimento da cl©Ưnica 1 exemplaar
PUSHTETI DHE DIJA 1 exemplaar
Michel Foucault, el discurso del poder 1 exemplaar
By Foucalt, Michel Discipline and Punish - The Birth of The Prison Paperback - January 1995 1 exemplaar
ESPACIOS DE PODER - LA GUBERNAMENTALIDAD 1 exemplaar
Michel Foucault 1 exemplaar
Gênese e estrutura da antropologia de Kant - Coleção Folha Grandes Nomes do Pensamento Vol. 6 1 exemplaar
Michel Foucault 1 exemplaar
La gran extranjera. Para pensar la literatura 1 exemplaar
Ditos e Escritos - Vol. X - Filosofia, Diagnóstico do Presente e Verdade: Volume 10 (2014) 1 exemplaar
Herculine Barbin 1 exemplaar
Kendini Bilmek (Turkish Edition) 1 exemplaar
The Quotable Foucault 1 exemplaar
Enfermedad mental y psicología 1 exemplaar
El orden del discurso 1 exemplaar
ミシェル・フーコー文学論集〈3〉 壁のなかの言葉 ルソーの『対話』への序文 1 exemplaar
Cinselliğin Tarihi 2 1 exemplaar
A ordem do discurso. aula inaugular no Collège de France, pronunciada em 2 de dezembro de 1970. 1 exemplaar
VIOLENCIA E SEUS PARADOXOS 1 exemplaar
外の思考 : ブランショ・バタイユ・クロソウスキー 1 exemplaar
The representation of the sign 1 exemplaar
Foucault [Opere di] 1 exemplaar
Foucault 1 exemplaar
Foucault, Blanchot 1 exemplaar
Théorie d'ensemble 1 exemplaar
Due rispote sulla epistemologia 1 exemplaar
ơ̆̄̇̇ ̇: Œ̇ ̆ʾ̈ ʻ̈ư̄ 1 exemplaar
Moc, subjekt a sexualita výber z článkov a rozhovorov publikovaných v rokoch 1980-1988 (2000) 1 exemplaar
Michel Foucault à Yves Bonnefoy 1 exemplaar
MAGRITTE 2004 René, Magritte 1 exemplaar
Apprendre à philosopher - Foucault 1 exemplaar
Estruturalismo e teoria da linguagem 1 exemplaar
Foucault 1 exemplaar
Güzel Tehlike - Söyleşi: Claude Bonnefoy 1 exemplaar
Space, Knowledge and Power 1 exemplaar
Foucault: il potere e la parola 1 exemplaar
Dalle torture alle celle 1 exemplaar
Che cos' un autore [sta in: scritti letterari] 1 exemplaar
Interviews met Michel Foucault 1 exemplaar
O drugim prostorima 1 exemplaar
Freedom and knowledge 1 exemplaar
Life: Experience and Science 1 exemplaar
Archivio Foucault. Interventi, colloqui, interviste: 3 (Campi del sapere) (Italian Edition) (1998) 1 exemplaar
Panopticism 1 exemplaar
El poder: cuatro conferencias 1 exemplaar
Ludwing Binswanger y el análisis existencial: Un enfoque filosófico de la enfermedad mental (Biblioteca Clásica… (2022) 1 exemplaar
L'Archologie du savoir 1 exemplaar
Bulletin de la socit franaise de philosophie 1 exemplaar
La Hermenéutica del sujeto 1 exemplaar
ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΤΣΕ 1 exemplaar
Proza e botës qënia e gjuhës 1 exemplaar
Estratégia, Poder-Saber Volume IV 1 exemplaar
Benin Yapımı 1 exemplaar
“Questions of Method” 1 exemplaar
Aspettando la rivoluzione. Conversazioni con Michel Foucault, Herbert Marcuse, Gilles Deleuze, Felix Guattari, Alain… (2015) 1 exemplaar
La prosa del mondo 1 exemplaar
“The Prose of the World” 1 exemplaar
“Politics and the Study of Discourse” 1 exemplaar
O Enigma da Revolta - Entrevistas Ineditas Sobre a Revolucao Iraniana (Em Portugues do Brasil) (2019) 1 exemplaar
Le désordre des familles. Lettres de cachet des Archives de la Bastille au XVIIIe siècle: Lettres de cachet des… (2014) 1 exemplaar
Archivio Foucault. Interventi, colloqui, interviste: 1971-1977. Poteri, saperi, strategie (1997) 1 exemplaar
Les corps utopique; Les hétérotopies 1 exemplaar
[Foucault Live: Interviews, 1966-84] (By: Michel Foucault) [published: January, 1996] (1996) 1 exemplaar
Religion and culture 1 exemplaar
Gerelateerde werken
What Is Gender Nihilism? A Reader — Medewerker — 9 exemplaren
季刊 審美 第七号 — Medewerker — 1 exemplaar
Tagged
Algemene kennis
- Pseudoniemen en naamsvarianten
- Florence, Maurice
Foucault, Paul-Michel (birth name) - Geboortedatum
- 1926-10-15
- Overlijdensdatum
- 1984-06-25
- Graflocatie
- Vendeuvre-du-Poitou, Vienne, Grand-Est, France
- Geslacht
- male
- Nationaliteit
- France (birth)
- Geboorteplaats
- Poitiers, Vienne, Nouvelle-Aquitaine, France
- Plaats van overlijden
- Paris, Île-de-France, France
- Oorzaak van overlijden
- VIH
- Woonplaatsen
- Poitiers, France
Uppsala, Sweden
Tunis, Tunisia
Paris, France - Opleiding
- École Normale Supérieure
Collège de Sorbonne
Lycee Henri-IV, Paris, France - Beroepen
- university professor
historian
philosopher
social theorist - Relaties
- Defert, Daniel (partner)
- Organisaties
- Université Lille Nord de France
University of Clermont-Ferrand
Tunis University
Collège de France
Groupe d'Information sur les Prisons - Korte biografie
- Paul-Michel Foucault was born in Poitiers, France, and attended the elite École Normale Supérieure. His first major book, Madness and Civilization, was published in 1961. He taught at the University of Clermont-Ferrand, and in 1969 became Professor of the History of Systems of Thought at the prestigious Collège de France, a position he held until his death. He also lectured at the University at Buffalo and the University of California, Berkeley. Foucault is best known for his critical studies of social institutions and his work on the history of human sexuality.
Leden
Besprekingen
Michel Foucault (1926-1984) heeft het buitengewone talent om zelfs in de meest onschuldige sociale omgeving de werking van de macht bloot te leggen. Dat zijn observaties in dit inmiddels dertig jaar oude werk voor onze tijd nog niets aan scherpte hebben verloren, is een indrukwekkend bewijs van dit talent.
DISCIPLINE, TOEZICHT EN STRAF. DE GEBOORTE VAN DE GEVANGENIS beschrijft hoe het karakter van de straf sinds de Middeleeuwen verschoof van de fysieke lijfstraf naar het straffen van de geest, met morele disciplinering als doel. Niet de misdaad wordt bestraft, maar de misdadiger wordt onderzocht, wat volgens Foucault leidt 'tot een ondervraging zonder einde, een onderzoek dat zich voortzet in een minutieuze en ongelimiteerde observatie, een oordeel dat het begin vormt van een nimmer afgesloten dossier.'
DISCIPLINE, TOEZICHT EN STRAF is een klassieker die een blijvende invloed heeft op het denken over het hedendaagse strafrecht. En meer in het algmeen opent het de ogen voor de morele disciplinering die zich voltrekt in de alledaagse praktijk van jurist, arts, pedagoog of architect.
Recensie(s)
Dit boek heeft de ontwikkeling van het gevangeniswezen tot onderwerp. Onder invloed van de Verlichting en de Franse Revolutie maakte in de eerste helft van de negentiende eeuw het systeem van lijfstraffen steeds meer plaats voor een systeem van opsluiting; het accent kwam steeds meer te liggen op het correctionele karakter van de straf in plaats van op het bestraffende. Zodoende kwam het verschijnsel van de gevangenis op. De Franstalige filosoof Foucault (1926-1984) onderscheidt uiteindelijk twee systemen in het gevangenissysteem, dat van de blokkade en dat van de discipline. Het boek is door zijn filosofische karakter enkel geschikt voor de liefhebber. Met bibliografie en een aantal zwartwitreproducties.… (meer)
DISCIPLINE, TOEZICHT EN STRAF. DE GEBOORTE VAN DE GEVANGENIS beschrijft hoe het karakter van de straf sinds de Middeleeuwen verschoof van de fysieke lijfstraf naar het straffen van de geest, met morele disciplinering als doel. Niet de misdaad wordt bestraft, maar de misdadiger wordt onderzocht, wat volgens Foucault leidt 'tot een ondervraging zonder einde, een onderzoek dat zich voortzet in een minutieuze en ongelimiteerde observatie, een oordeel dat het begin vormt van een nimmer afgesloten dossier.'
DISCIPLINE, TOEZICHT EN STRAF is een klassieker die een blijvende invloed heeft op het denken over het hedendaagse strafrecht. En meer in het algmeen opent het de ogen voor de morele disciplinering die zich voltrekt in de alledaagse praktijk van jurist, arts, pedagoog of architect.
Recensie(s)
Dit boek heeft de ontwikkeling van het gevangeniswezen tot onderwerp. Onder invloed van de Verlichting en de Franse Revolutie maakte in de eerste helft van de negentiende eeuw het systeem van lijfstraffen steeds meer plaats voor een systeem van opsluiting; het accent kwam steeds meer te liggen op het correctionele karakter van de straf in plaats van op het bestraffende. Zodoende kwam het verschijnsel van de gevangenis op. De Franstalige filosoof Foucault (1926-1984) onderscheidt uiteindelijk twee systemen in het gevangenissysteem, dat van de blokkade en dat van de discipline. Het boek is door zijn filosofische karakter enkel geschikt voor de liefhebber. Met bibliografie en een aantal zwartwitreproducties.… (meer)
Het was een kuitenbijter begin jaren zeventig in de psychologische wetenschappen aan de KU Leuven, het blijft na al die jaren vaak verhelderend en beklijvend.
De luciditeit van Foucaults archeologie van de medische blik is nog steeds en wellicht nog meer van toepassing op de geneeskunde en psychotherapie van vandaag.
18. Als historisch feit moet de opkomst van de kliniek worden gelijk gesteld met het systeem van deze reorganisaties. Deze nieuwe structuur komt tot uiting, hoewel natuurlijk niet volledig, door een minieme maar beslissende verandering: de vraag: ‘Wat heeft u?’, waarmee in de achttiende eeuw de arts en de pati?nt hun dialoog begonnen, die zijn eigen grammatica en stijl bezat, werd vervangen
door een andere vraag: ‘Waar heeft u pijn?’, waarin we het spel van de kliniek en het principe van heel haar vertoog herkennen. Vanaf
dat moment komt op alle niveaus van de medische ervaring een geheel nieuwe relatie tussen betekenaar en betekende tot stand: tussen de symptomen die betekenen en de ziekte die wordt betekend, tussen de beschrijving en wat wordt beschreven, tussen de gebeurtenis en wat wordt voorspeld, tussen het letsel en de ziekte die wordt aangeduid, enzovoort. Van de kliniek wordt voortdurend gezegd dat ze empirisch is, dat ze met bescheiden aandacht haar blik zorgzaam en zwijgend op de dingen laat rusten, zonder ze met enig vertoog lastig te vallen; maar haar werkelijke betekenis ontleent ze aan het feit dat ze niet alleen de medische kennis diepgaand reorganiseert, maar ook de mogelijkheid van een vertoog over de ziekte. De terughoudendheid van het klinische “vertoog (die de artsen benadrukken: afwijzen van theorie, afzien van systemen, afwezigheid van filosofie) verwijst naar de non-verbale voorwaarden die het spreken mogelijk maken: de gemeenschappelijke structuur die wat wordt gezien en wat wordt gezegd scheidt en verbindt.
266. De huisarts wordt met uitsterven bedreigd. 0m te overleven zal hij een heel ander type consulent moeten worden, zal hij zich in een nieuwe niche, een nieuwe plooi van het systeem moeten zien te nestelen. Ook de psychotherapeutische praktijken zijn veranderd. Dieptepsychologie heeft plaatsgemaakt voor cognitieve gedragstherapie, waarvan de effectiviteit is aangetoond, maar dan in pie zin dat therapie een op het individu afgestemde managementcursus :is geworden. We zijn time-, life- en organ-managers geworden. Een synthese van cognitieve gedragstherapie en behavioural genomics is een onafwendbare volgende stap.
54. Een plannenmaker in de beginfase van de Revolutie, Sabarot de L’Averni?re, beschouwt de priesters en artsen als de natuurlijke erfgenamen van de twee meest zichtbare taken van de Kerk ? vertroosting van de zielen en verlichting van het lijden. De kerkelijke goederen moeten derhalve aan de hoge geestelijkheid, die ze aan hun oorspronkelijke gebruik heeft onttrokken, worden ontnomen en aan de natie teruggegeven, die als enige haar eigen geestelijke en materi?le behoeften kent. De inkomsten uit deze goederen zullen worden verdeeld onder de pastoors van de parochies en de artsen, waarbij beiden een gelijk aandeel zullen ontvangen. Zijn de artsen niet de priesters van het lichaam?
De ziel kan niet los van het levende lichaam worden gezien, en als de bedienaren des altaars worden vereerd en van de Staat een passende uitkering krijgen, moeten de bedienaren van uw gezondheid ook een vast inkomen ontvangen dat toereikend is om zich te onderhouden en u te helpen. Ze zijn de beschermgeesten van de integriteit van uw vermogens en gevoelens.
De arts zal degenen die hij behandelt geen honorarium meer hoeven te vragen; hulpverlening aan zieken zal kosteloos en verplicht zijn ? een dienst die de natie als een van haar heilige taken verleent en waarvan de arts enkel het werktuig is)’ Aan het einde van zijn studie zal de jonge arts zijn post niet mogen uitkiezen, maar deze wordt hem toegewezen afhankelijk van de behoeften en vacatures, gewoonlijk op het platteland; als hij ervaring heeft opgedaan, kan hij om een meer verantwoordelijke positie met een betere honorering verzoeken. Hij zal zijn meerderen rekenschap moeten afleggen van zijn werkzaamheden en zich voor zijn fouten moeten verantwoorden. Nu de geneeskunde een openbare, onbaatzuchtige en onder toezicht gestelde bezigheid is geworden, zal ze zich eindeloos kunnen vervolmaken; wat betreft de verlichting van lichamelijke noden zal ze aansluiten bij de oude geestelijke roeping van de Kerk, waarvan ze als het ware een wereldlijke overdruk zal vormen.
En met het leger van priesters die over het heil der zielen waken zal een leger van artsen overeenkomen die zich met de gezondheid van de lichamen bezighouden.
62. De Commissie voor Bedelarij van de Nationale Vergadering schaart zich zowel achter de opvattingen van de economen als achter die van de artsen die van mening zijn dat de enig mogelijke plaats voor herstel van de ziekte de natuurlijke omgeving van het maatschappelijk leven is, het gezin. Daar worden de kosten van de ziekte voor de natie tot een minimum beperkt en verdwijnt ook het risico dat er in de ziekte kunstmatige complicaties optreden, dat de ziekte zich verveelvoudigt en, zoals in het hospitaal, de afwijkende vorm van een ziekte van de ziekte aanneemt.
In het gezin bevindt de ziekte zich in de ‘natuurtoestand’ , dat wil zeggen in overeenstemming met haar eigen natuur, en wordt ze vrijelijk aan de regenererende krachten van de natuur overgelaten. De blik die de verwanten op de ziekte werpen, bezit de levende kracht van welwillendheid en bescheiden verwachting.
In de vrije blik op de ziekte ligt al iets verzachtende:
‘De aanwezigheid van onheil wekt een weldadig mededogen op, doet in het hart van de mensen de dringende behoefte ontstaan het te verlichten en te vertroosten, en de verzorging die de ongelukkigen onder hun eigen dak wordt gegeven, maakt gebruik van de rijke bron van weldaden die de particuliere weldadigheid uitstort. Wordt de arme in het hospitaal opgenomen? Dan raakt hij van al deze hulpbronnen verstoken ( ... ).’
65. Hier herkennen we een denkbeeld waarmee Cabanis vertrouwd was, namelijk dat van de arts-magistraat; aan hem moet de Staat ‘het leven van de mensen’ toevertrouwen in plaats van ‘het aan de willekeur van kwakzalvers en kletskousen over te laten’; hij moet van oordeel zijn dat ‘het leven van machtigen en rijken niet waardevoller is dan dat van zwakken en behoeftigen’; hij zal ten slotte hulp aan ‘publieke boosdoeners’ kunnen weigeren.? Naast zijn rol als technicus van de geneeskunde speelt hij een economische rol als verdeler van de hulp, en zelfs een morele en zo goed als gerechtelijke rol bij de toewijzing ervan; hij is nu ‘bewaker van zowel de moraal als de volksgezondheid’ geworden.
78. Sinds de achttiende eeuw neigt de geneeskunde er echter toe haar eigen geschiedenis zo te vertellen alsof het ziekbed altijd de plaats van een onveranderlijke en stabiele ervaring was geweest, in tegenstelling tot de theorie?n en systemen die voortdurend aan verandering onderhevig zouden zijn geweest en de zuiverheid van de klinische evidentie door hun speculatie aan het oog hadden onttrokken. Het theoretische zou een factor van voortdurende verandering zijn geweest, het vertrekpunt van alle historische variaties van het medische weten en de plaats ,van conflict en ondergang; deze theoretische factor zou het broze en betrekkelijke van het medische weten tot uitdrukking brengen. Daarentegen zou de kliniek de factor van positieve kennisaccumulatie zijn geweest:
deze onafgebroken blik op de zieke, deze duizend jaar oude en och telkens nieuwe aandacht zou de geneeskunde in staat hebben gesteld niet met elke speculatieve vernieuwing volledig te verdwijnen, maar behouden te blijven en langzamerhand de gedaante aan te nemen van een definitieve, hoewel onvoltooide waarheid, kortom, zich in een onafgebroken historiciteit op een dieper niveau, onder de luidruchtige episodes van haar geschiedenis te ontwikkelen. In het onveranderlijke element van de kliniek zou de geneeskunde waarheid en tijd met elkaar hebben verbonden.
Dat verklaart al die enigszins mythische vertellingen waarin aan het einde van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw de geschiedenis van de geneeskunde werd samengebracht. De kliniek, zo werd gezegd, had de geneeskunde den mogelijkheid geboden om te ontstaan. Met de dageraad van de mensheid, v??r elke ongegronde overtuiging en elk systeem, was heel de geneeskunde gebaseerd op een rechtstreekse verhouding tussen het lijden en de leniging daarvan.
Deze verhouding berustte meer op instinct en gevoeligheid dan op ervaring; voordat deze verhouding in een maatschappelijk netwerk werd opgenomen, was ze een door het individu aangebrachte zelfbetrekking: ‘De gevoeligheid van de zieke zegt hem dat deze of die houding zijn lijden lenigt of bestendigt’. Deze verhouding wordt door de gezonde mens zonder tussenkomst van het weten vastgesteld; en deze observatie is geen keuze voor toekomstige kennis; ze is zelfs geen bewustwording, maar voltrekt zich onmiddellijk en blindelings: ‘Een innerlijke stem zegt ons hier: kijk aandachtig naar de natuur’; deze observatie, die zichzelf verveelvoudigt en van de een op de ander wordt doorgegeven, wordt een algemene bewustzijnsvorm waarvan elk individu tegelijk subject en object is: ‘Iedereen zonder onderscheid oefende deze geneeskunde uit (... ) de ervaringen die iedereen opdeed werden aan anderen meegedeeld (... ) en deze kennis ging over van vader op kind.’ Voordat de kliniek een weten werd, was ze een universele zelfbetrekking van de mensheid: een tijdperk van volmaakt geluk voor de geneeskunde. En het verval begon toen het schrift en de geheimhouding werden ingevoerd, dat wil zeggen toen dit weten over een bevoorrechte groep werd verspreid en de rechtstreekse, onbelemmerde en onbeperkte betrekking tussen Blik en Woord werd verbroken: wat men te weten was gekomen werd nog slechts in de vorm van een esoterisch weten aan anderen meegedeeld en op het conto van de praktijk geschreven.
De medische ervaring bleef waarschijnlijk lange tijd open en wist tussen zien en weten een evenwicht aan te brengen dat haar voor dwaling behoedde: ‘In vervlogen tijden werd de geneeskunst in het bijzijn van haar object onderwezen en leerden de jongelui de medische wetenschap aan het ziekbed’.
115. Het hospitaal wordt voor het particuliere initiatief rendabel vanaf het moment dat het lijden dat er verlichting komt zoeken tot schouwspel is geworden. Dankzij het vermogen van de klinische blik wordt helpen uiteindelijk lonend.
184. De belangrijke breuk in de geschiedenis van de westerse geneeskunde vindt dan ook juist plaats op het moment waarop de klinische ervaring de anatomisch-klinische blik werd. Pinels M?decine clinique dateert van I802; Cabanis’ Les R?volutions de la M?decine verschijnt in I804; met het louter ontcijferen van symptomatische gehelen lijken de regels van de analyse te zegevieren. Maar een jaar daarvoor had Bichat ze al naar de geschiedenis verbannen:
Twintig jaar lang kunt u van de ochtend tot de avond aan het ziekbed aantekeningen maken over de aandoeningen van het hart, de longen of de maag: voor u zullen dit allemaal slechts verwarrende symptomen zijn, die geen enkele samenhang vertonen en zich daarom als een reeks onsamenhangende verschijnselen aan u zullen voordoen. Open eens wat lijken: onmiddellijk zult u de duisternis zien verdwijnen die de observatie alleen niet kon verdrijven.
De duisternis van het levende wijkt voor de helderheid van de dood.
201- 203. Ten slotte proefden artsen al eeuwenlang de urine. Pas heel laat begonnen ze te betasten, te kloppen en te luisteren. Wegens morele verboden waaraan de vooruitgang van de Verlichting uiteindelijk een einde maakte? Maar dat verklaart niet goed waarom Corvisart de beklopping tijdens het Keizerrijk herontdekte en La?nnec tijdens de Restauratie voor het eerst zijn oor aan een vrouwenboezem te luisteren legde. Het morele beletsel werd pas gevoeld toen de epistemologische behoefte eenmaal was opgetreden; de wetenschappelijke noodzaak bracht het verbod als zodanig aan het licht: het geheim is een uitvinding van het
weten. Zimmermann wenste al dat de artsen, om de sterkte van de bloedsomloop te kennen, ‘de vrijheid zouden hebben bij hun observaties hun hand direct op het hart te leggen’; maar hij moest vaststellen dat ‘onze verfijnde zeden ons dat verhinderen, vooral bij vrouwen’. (?)
Niet langer schaamte vormt een beletsel voor aanraking, maar smerigheid en ellende; niet langer de onschuld, maar de lelijkheid van de lichamen. De directe auscultatie is ‘voor de arts even bezwaarlijk als voor de pati?nt; alleen al de weerzin maakt haar in de hospitalen nagenoeg onuitvoerbaar; aan de meeste vrouwen kan ze nauwelijks worden voorgesteld en bij sommigen vormt de omvang van de borsten zelfs een fysiek obstakel voor de toepassing ervan’. De stethoscoop neemt de maat van een tot weerzin geworden verbod en van een feitelijke belemmering. (?)
De gestolde afstand van de stethoscoop brengt diepliggende en onzichtbare gebeurtenissen over langs een deels tactiele en deels auditieve weg. De instrumentele bemiddeling buiten het lichaam maakt een
afstand mogelijk die ook de maat is van een morele afstand; het verbod om het lichaam aan te raken maakt het mogelijk een virtueel beeld vast te leggen van wat zich diep onder de zichtbare oppervlakte afspeelt. De afstand die de schaamte schept is voor het verborgene een projectiescherm.
Wat men niet kan zien toont zich in de afstand van wat men niet mag zien.
240. Deze omdraaiing fungeerde als filosofische connotatie voor de organisatie van een positieve geneeskunde; omgekeerd was deze positieve geneeskunde op empirisch niveau een van de eerste betrekkingen die zichtbaar werden tussen de moderne mens en een oorspronkelijke eindigheid. Dat verklaart waarom de geneeskunde een centrale plaats inneemt in de algehele opbouw van de menswetenschappen: ze komt het meest overeen met de antropologische structuur die aan alle ten grondslag ligt. Dat verklaart ook haar aanzien in het dagelijks leven: de gezondheid neemt de plaats van het heil in, aldus Guardia. Omdat de geneeskunde de moderne mens hardnekkig de geruststellende spiegel van zijn eindigheid voorhoudt, waarin de dood steeds weer wordt getoond, maar tegelijk bezworen. En wanneer hij de mens onafgebroken wijst op de grens die in hem ligt, spreekt hij ook over de technische wereld, de positieve en volmaakte vorm waarmee zijn eindigheid is uitgerust. Vanaf dat moment kregen de medische gebaren, woorden en blikken een filosofisch gewicht dat wellicht vergelijkbaar is met het gewicht dat het mathematische denken daarvoor had. De betekenis van Bichat, Jackson en freud in de Europese cultuur bewijst niet dat ze evenzeer filosoof als arts waren, maar dat in deze cultuur het medische denken met het volste recht betrokken is bij de filosofische status van de mens.
Daardoor komt deze medische ervaring overeen met een lyrische ervaring die van H?lderlin tot Rilke op zoek is geweest naar haar taal.
Deze ervaring, die in de achttiende eeuw wordt ingeluid en die we nog niet achter ons hebben gelaten, hangt samen met het zichtbaar maken van de vormen van eindigheid, waarvan de dood waarschijnlijk de meest dreigende, maar ook de meest volmaakte is. H?lderlins Empedocles, die na een vrijwillige tocht de rand van de Etna bereikt, betekent de dood van de laatste bemiddelaar tussen de stervelingen en de Olympus, het einde van de oneindigheid op aarde, de vlam die terugkeert naar haar geboortevuur en als enige blijvende spoor datgene achterlaat wat door zijn dood juist moest worden uitgewist: de schone gesloten vorm van de individualiteit; na Empedocles zal de wereld worden geplaatst onder het teken van de eindigheid, in de onverzoenlijke tussenruimte waar de Wet heerst, de/harde wet van de grens; het is de lotsbestemming van de individualiteit steeds gestalte aan te nemen in de objectiviteit die haar zichtbaar maakt en verbergt, die haar ontkent en een grondslag geeft: ‘ook hier nog wisselen het subjectieve en het objectieve van gedaante’. Het mag op het eerste gezicht vreemd lijken dat de beweging die aan de lyriek van de negentiende eeuw ten grondslag ligt ??n geheel vormt met de beweging waardoor de mens een positieve kennis van zichzelf heeft verworven. Maar is het verwonderlijk dat de figuren van het weten en die van de taal aan dezelfde fundamentele wet zijn onderworpen, en dat de eindigheid die haar intrede doet de relatie tussen de mens en de dood op dezelfde wijze overheerst, namelijk in het eerste geval een rationele vorm van wetenschappelijk vertoog mogelijk maakt en in het andere geval de onuitputtelijke bron opent voor een taal die in de door de goden verlaten lege ruimte stroomt?
Het ontstaan van de klinische geneeskunde is slechts een van de meest zichtbare getuigenissen van deze veranderingen in de fundamentele ordeningen van het weten; het is duidelijk dat ze heel wat meer in gang hebben gezet dan valt op te maken uit de vluchtige lezing van het positivisme. Maar wanneer men dit positivisme in de diepte onderzoekt, wordt een hele reeks figuren zichtbaar die erdoor verborgen werden gehouden, maar die voor zijn ontstaan onontbeerlijk waren, die nadien zullen vrijkomen en paradoxaal genoeg tegen hem worden gebruikt. Met name wat de fenomenologie met de grootste hardnekkigheid tegen hem zal inbrengen, was al aanwezig in het systeem van zijn voorwaarden: in de oorspronkelijke ervaringsvormen heeft wat wordt waargenomen een betekenend vermogen en houdt het verband met de taal; de objectiviteit wordt georganiseerd op grond van de waarden van het teken; wat wordt gegeven heeft een verborgen lingu?stische structuur; wezenlijk is het ruimtelijke karakter van de lichamen; de eindigheid is van belang zowel in de betrekking tussen de mens en de waarheid als in de fundering van deze betrekking. Al deze voorwaarden speelden reeds een rol bij het ontstaan van het positivisme, maar werden in zijn belang vergeten. Zodat het hedendaagse denken, in de overtuiging het positivisme sinds het einde van de negentiende eeuw achter zich te hebben gelaten, slechts geleidelijk opnieuw ontdekte wat het mogelijk had gemaakt.
De Europese cultuur heeft in de laatste jaren van de achttiende eeuw een structuur ontworpen die nog niet is opgehelderd; men begint pas enkele draden te ontwarren, die ons nog zo weinig bekend zijn dat we ze gemakkelijk voor volkomen nieuw of volstrekt verouderd houden, terwijl ze sinds twee eeuwen (niet minder maar ook niet veel meer) de duistere maar hechte grondslag van onze ervaring hebben gevormd.
266. De huisarts wordt met uitsterven bedreigd. 0m te overleven zal hij een heel ander type consulent moeten worden, zal hij zich in een nieuwe niche, een nieuwe plooi van het systeem moeten zien te nestelen. Ook de psychotherapeutische praktijken zijn veranderd. Dieptepsychologie heeft plaatsgemaakt voor cognitieve gedragstherapie, waarvan de effectiviteit is aangetoond, maar dan in pie zin dat therapie een op het individu afgestemde managementcursus :is geworden. We zijn time-, life- en organ-managers geworden. Een synthese van cognitieve gedragstherapie en behavioural genomics is een onafwendbare volgende stap.
267. Tot slot stelt het genomics-tijdperk, via productinformatie en inzicht in de relatie tussen genoom, gezondheid en gedrag, individuen in staat zich als subject te constitueren, zich maatschappelijk te onderscheiden, door voedselinname op een verantwoorde wijze te managen, door niet obees te worden, en door positie te kiezen in maatschappelijke controverses, in het bijzonder door het al dan niet nuttigen van vegetarische, genetisch gemodificeerde of andere controversi?le producten ? indachtig de gevleugelde woorden van Feuerbach: Der Mensch ist was er iszt.
Daarmee is ook de betekenis van Foucaults studie naar de geboorte van de kliniek voor het heden aangeduid. Juist op het moment dat klinische praktijken rigoureus van karakter lijken te veranderen, biedt deze studie een historische horizon die het mogelijk maakt actuele ontwikkelingen in temporeel opzicht te plaatsen, zoals omgekeerd een actualiteit ‘voorbij de kliniek’ de unieke kenmerken van het victoriaanse medische weten zal markeren. Nog anders gezegd, voor een archeologie van het heden is de geschiedenis onmisbaar.… (meer)
De luciditeit van Foucaults archeologie van de medische blik is nog steeds en wellicht nog meer van toepassing op de geneeskunde en psychotherapie van vandaag.
18. Als historisch feit moet de opkomst van de kliniek worden gelijk gesteld met het systeem van deze reorganisaties. Deze nieuwe structuur komt tot uiting, hoewel natuurlijk niet volledig, door een minieme maar beslissende verandering: de vraag: ‘Wat heeft u?’, waarmee in de achttiende eeuw de arts en de pati?nt hun dialoog begonnen, die zijn eigen grammatica en stijl bezat, werd vervangen
door een andere vraag: ‘Waar heeft u pijn?’, waarin we het spel van de kliniek en het principe van heel haar vertoog herkennen. Vanaf
dat moment komt op alle niveaus van de medische ervaring een geheel nieuwe relatie tussen betekenaar en betekende tot stand: tussen de symptomen die betekenen en de ziekte die wordt betekend, tussen de beschrijving en wat wordt beschreven, tussen de gebeurtenis en wat wordt voorspeld, tussen het letsel en de ziekte die wordt aangeduid, enzovoort. Van de kliniek wordt voortdurend gezegd dat ze empirisch is, dat ze met bescheiden aandacht haar blik zorgzaam en zwijgend op de dingen laat rusten, zonder ze met enig vertoog lastig te vallen; maar haar werkelijke betekenis ontleent ze aan het feit dat ze niet alleen de medische kennis diepgaand reorganiseert, maar ook de mogelijkheid van een vertoog over de ziekte. De terughoudendheid van het klinische “vertoog (die de artsen benadrukken: afwijzen van theorie, afzien van systemen, afwezigheid van filosofie) verwijst naar de non-verbale voorwaarden die het spreken mogelijk maken: de gemeenschappelijke structuur die wat wordt gezien en wat wordt gezegd scheidt en verbindt.
266. De huisarts wordt met uitsterven bedreigd. 0m te overleven zal hij een heel ander type consulent moeten worden, zal hij zich in een nieuwe niche, een nieuwe plooi van het systeem moeten zien te nestelen. Ook de psychotherapeutische praktijken zijn veranderd. Dieptepsychologie heeft plaatsgemaakt voor cognitieve gedragstherapie, waarvan de effectiviteit is aangetoond, maar dan in pie zin dat therapie een op het individu afgestemde managementcursus :is geworden. We zijn time-, life- en organ-managers geworden. Een synthese van cognitieve gedragstherapie en behavioural genomics is een onafwendbare volgende stap.
54. Een plannenmaker in de beginfase van de Revolutie, Sabarot de L’Averni?re, beschouwt de priesters en artsen als de natuurlijke erfgenamen van de twee meest zichtbare taken van de Kerk ? vertroosting van de zielen en verlichting van het lijden. De kerkelijke goederen moeten derhalve aan de hoge geestelijkheid, die ze aan hun oorspronkelijke gebruik heeft onttrokken, worden ontnomen en aan de natie teruggegeven, die als enige haar eigen geestelijke en materi?le behoeften kent. De inkomsten uit deze goederen zullen worden verdeeld onder de pastoors van de parochies en de artsen, waarbij beiden een gelijk aandeel zullen ontvangen. Zijn de artsen niet de priesters van het lichaam?
De ziel kan niet los van het levende lichaam worden gezien, en als de bedienaren des altaars worden vereerd en van de Staat een passende uitkering krijgen, moeten de bedienaren van uw gezondheid ook een vast inkomen ontvangen dat toereikend is om zich te onderhouden en u te helpen. Ze zijn de beschermgeesten van de integriteit van uw vermogens en gevoelens.
De arts zal degenen die hij behandelt geen honorarium meer hoeven te vragen; hulpverlening aan zieken zal kosteloos en verplicht zijn ? een dienst die de natie als een van haar heilige taken verleent en waarvan de arts enkel het werktuig is)’ Aan het einde van zijn studie zal de jonge arts zijn post niet mogen uitkiezen, maar deze wordt hem toegewezen afhankelijk van de behoeften en vacatures, gewoonlijk op het platteland; als hij ervaring heeft opgedaan, kan hij om een meer verantwoordelijke positie met een betere honorering verzoeken. Hij zal zijn meerderen rekenschap moeten afleggen van zijn werkzaamheden en zich voor zijn fouten moeten verantwoorden. Nu de geneeskunde een openbare, onbaatzuchtige en onder toezicht gestelde bezigheid is geworden, zal ze zich eindeloos kunnen vervolmaken; wat betreft de verlichting van lichamelijke noden zal ze aansluiten bij de oude geestelijke roeping van de Kerk, waarvan ze als het ware een wereldlijke overdruk zal vormen.
En met het leger van priesters die over het heil der zielen waken zal een leger van artsen overeenkomen die zich met de gezondheid van de lichamen bezighouden.
62. De Commissie voor Bedelarij van de Nationale Vergadering schaart zich zowel achter de opvattingen van de economen als achter die van de artsen die van mening zijn dat de enig mogelijke plaats voor herstel van de ziekte de natuurlijke omgeving van het maatschappelijk leven is, het gezin. Daar worden de kosten van de ziekte voor de natie tot een minimum beperkt en verdwijnt ook het risico dat er in de ziekte kunstmatige complicaties optreden, dat de ziekte zich verveelvoudigt en, zoals in het hospitaal, de afwijkende vorm van een ziekte van de ziekte aanneemt.
In het gezin bevindt de ziekte zich in de ‘natuurtoestand’ , dat wil zeggen in overeenstemming met haar eigen natuur, en wordt ze vrijelijk aan de regenererende krachten van de natuur overgelaten. De blik die de verwanten op de ziekte werpen, bezit de levende kracht van welwillendheid en bescheiden verwachting.
In de vrije blik op de ziekte ligt al iets verzachtende:
‘De aanwezigheid van onheil wekt een weldadig mededogen op, doet in het hart van de mensen de dringende behoefte ontstaan het te verlichten en te vertroosten, en de verzorging die de ongelukkigen onder hun eigen dak wordt gegeven, maakt gebruik van de rijke bron van weldaden die de particuliere weldadigheid uitstort. Wordt de arme in het hospitaal opgenomen? Dan raakt hij van al deze hulpbronnen verstoken ( ... ).’
65. Hier herkennen we een denkbeeld waarmee Cabanis vertrouwd was, namelijk dat van de arts-magistraat; aan hem moet de Staat ‘het leven van de mensen’ toevertrouwen in plaats van ‘het aan de willekeur van kwakzalvers en kletskousen over te laten’; hij moet van oordeel zijn dat ‘het leven van machtigen en rijken niet waardevoller is dan dat van zwakken en behoeftigen’; hij zal ten slotte hulp aan ‘publieke boosdoeners’ kunnen weigeren.? Naast zijn rol als technicus van de geneeskunde speelt hij een economische rol als verdeler van de hulp, en zelfs een morele en zo goed als gerechtelijke rol bij de toewijzing ervan; hij is nu ‘bewaker van zowel de moraal als de volksgezondheid’ geworden.
78. Sinds de achttiende eeuw neigt de geneeskunde er echter toe haar eigen geschiedenis zo te vertellen alsof het ziekbed altijd de plaats van een onveranderlijke en stabiele ervaring was geweest, in tegenstelling tot de theorie?n en systemen die voortdurend aan verandering onderhevig zouden zijn geweest en de zuiverheid van de klinische evidentie door hun speculatie aan het oog hadden onttrokken. Het theoretische zou een factor van voortdurende verandering zijn geweest, het vertrekpunt van alle historische variaties van het medische weten en de plaats ,van conflict en ondergang; deze theoretische factor zou het broze en betrekkelijke van het medische weten tot uitdrukking brengen. Daarentegen zou de kliniek de factor van positieve kennisaccumulatie zijn geweest:
deze onafgebroken blik op de zieke, deze duizend jaar oude en och telkens nieuwe aandacht zou de geneeskunde in staat hebben gesteld niet met elke speculatieve vernieuwing volledig te verdwijnen, maar behouden te blijven en langzamerhand de gedaante aan te nemen van een definitieve, hoewel onvoltooide waarheid, kortom, zich in een onafgebroken historiciteit op een dieper niveau, onder de luidruchtige episodes van haar geschiedenis te ontwikkelen. In het onveranderlijke element van de kliniek zou de geneeskunde waarheid en tijd met elkaar hebben verbonden.
Dat verklaart al die enigszins mythische vertellingen waarin aan het einde van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw de geschiedenis van de geneeskunde werd samengebracht. De kliniek, zo werd gezegd, had de geneeskunde den mogelijkheid geboden om te ontstaan. Met de dageraad van de mensheid, v??r elke ongegronde overtuiging en elk systeem, was heel de geneeskunde gebaseerd op een rechtstreekse verhouding tussen het lijden en de leniging daarvan.
Deze verhouding berustte meer op instinct en gevoeligheid dan op ervaring; voordat deze verhouding in een maatschappelijk netwerk werd opgenomen, was ze een door het individu aangebrachte zelfbetrekking: ‘De gevoeligheid van de zieke zegt hem dat deze of die houding zijn lijden lenigt of bestendigt’. Deze verhouding wordt door de gezonde mens zonder tussenkomst van het weten vastgesteld; en deze observatie is geen keuze voor toekomstige kennis; ze is zelfs geen bewustwording, maar voltrekt zich onmiddellijk en blindelings: ‘Een innerlijke stem zegt ons hier: kijk aandachtig naar de natuur’; deze observatie, die zichzelf verveelvoudigt en van de een op de ander wordt doorgegeven, wordt een algemene bewustzijnsvorm waarvan elk individu tegelijk subject en object is: ‘Iedereen zonder onderscheid oefende deze geneeskunde uit (... ) de ervaringen die iedereen opdeed werden aan anderen meegedeeld (... ) en deze kennis ging over van vader op kind.’ Voordat de kliniek een weten werd, was ze een universele zelfbetrekking van de mensheid: een tijdperk van volmaakt geluk voor de geneeskunde. En het verval begon toen het schrift en de geheimhouding werden ingevoerd, dat wil zeggen toen dit weten over een bevoorrechte groep werd verspreid en de rechtstreekse, onbelemmerde en onbeperkte betrekking tussen Blik en Woord werd verbroken: wat men te weten was gekomen werd nog slechts in de vorm van een esoterisch weten aan anderen meegedeeld en op het conto van de praktijk geschreven.
De medische ervaring bleef waarschijnlijk lange tijd open en wist tussen zien en weten een evenwicht aan te brengen dat haar voor dwaling behoedde: ‘In vervlogen tijden werd de geneeskunst in het bijzijn van haar object onderwezen en leerden de jongelui de medische wetenschap aan het ziekbed’.
115. Het hospitaal wordt voor het particuliere initiatief rendabel vanaf het moment dat het lijden dat er verlichting komt zoeken tot schouwspel is geworden. Dankzij het vermogen van de klinische blik wordt helpen uiteindelijk lonend.
184. De belangrijke breuk in de geschiedenis van de westerse geneeskunde vindt dan ook juist plaats op het moment waarop de klinische ervaring de anatomisch-klinische blik werd. Pinels M?decine clinique dateert van I802; Cabanis’ Les R?volutions de la M?decine verschijnt in I804; met het louter ontcijferen van symptomatische gehelen lijken de regels van de analyse te zegevieren. Maar een jaar daarvoor had Bichat ze al naar de geschiedenis verbannen:
Twintig jaar lang kunt u van de ochtend tot de avond aan het ziekbed aantekeningen maken over de aandoeningen van het hart, de longen of de maag: voor u zullen dit allemaal slechts verwarrende symptomen zijn, die geen enkele samenhang vertonen en zich daarom als een reeks onsamenhangende verschijnselen aan u zullen voordoen. Open eens wat lijken: onmiddellijk zult u de duisternis zien verdwijnen die de observatie alleen niet kon verdrijven.
De duisternis van het levende wijkt voor de helderheid van de dood.
201- 203. Ten slotte proefden artsen al eeuwenlang de urine. Pas heel laat begonnen ze te betasten, te kloppen en te luisteren. Wegens morele verboden waaraan de vooruitgang van de Verlichting uiteindelijk een einde maakte? Maar dat verklaart niet goed waarom Corvisart de beklopping tijdens het Keizerrijk herontdekte en La?nnec tijdens de Restauratie voor het eerst zijn oor aan een vrouwenboezem te luisteren legde. Het morele beletsel werd pas gevoeld toen de epistemologische behoefte eenmaal was opgetreden; de wetenschappelijke noodzaak bracht het verbod als zodanig aan het licht: het geheim is een uitvinding van het
weten. Zimmermann wenste al dat de artsen, om de sterkte van de bloedsomloop te kennen, ‘de vrijheid zouden hebben bij hun observaties hun hand direct op het hart te leggen’; maar hij moest vaststellen dat ‘onze verfijnde zeden ons dat verhinderen, vooral bij vrouwen’. (?)
Niet langer schaamte vormt een beletsel voor aanraking, maar smerigheid en ellende; niet langer de onschuld, maar de lelijkheid van de lichamen. De directe auscultatie is ‘voor de arts even bezwaarlijk als voor de pati?nt; alleen al de weerzin maakt haar in de hospitalen nagenoeg onuitvoerbaar; aan de meeste vrouwen kan ze nauwelijks worden voorgesteld en bij sommigen vormt de omvang van de borsten zelfs een fysiek obstakel voor de toepassing ervan’. De stethoscoop neemt de maat van een tot weerzin geworden verbod en van een feitelijke belemmering. (?)
De gestolde afstand van de stethoscoop brengt diepliggende en onzichtbare gebeurtenissen over langs een deels tactiele en deels auditieve weg. De instrumentele bemiddeling buiten het lichaam maakt een
afstand mogelijk die ook de maat is van een morele afstand; het verbod om het lichaam aan te raken maakt het mogelijk een virtueel beeld vast te leggen van wat zich diep onder de zichtbare oppervlakte afspeelt. De afstand die de schaamte schept is voor het verborgene een projectiescherm.
Wat men niet kan zien toont zich in de afstand van wat men niet mag zien.
240. Deze omdraaiing fungeerde als filosofische connotatie voor de organisatie van een positieve geneeskunde; omgekeerd was deze positieve geneeskunde op empirisch niveau een van de eerste betrekkingen die zichtbaar werden tussen de moderne mens en een oorspronkelijke eindigheid. Dat verklaart waarom de geneeskunde een centrale plaats inneemt in de algehele opbouw van de menswetenschappen: ze komt het meest overeen met de antropologische structuur die aan alle ten grondslag ligt. Dat verklaart ook haar aanzien in het dagelijks leven: de gezondheid neemt de plaats van het heil in, aldus Guardia. Omdat de geneeskunde de moderne mens hardnekkig de geruststellende spiegel van zijn eindigheid voorhoudt, waarin de dood steeds weer wordt getoond, maar tegelijk bezworen. En wanneer hij de mens onafgebroken wijst op de grens die in hem ligt, spreekt hij ook over de technische wereld, de positieve en volmaakte vorm waarmee zijn eindigheid is uitgerust. Vanaf dat moment kregen de medische gebaren, woorden en blikken een filosofisch gewicht dat wellicht vergelijkbaar is met het gewicht dat het mathematische denken daarvoor had. De betekenis van Bichat, Jackson en freud in de Europese cultuur bewijst niet dat ze evenzeer filosoof als arts waren, maar dat in deze cultuur het medische denken met het volste recht betrokken is bij de filosofische status van de mens.
Daardoor komt deze medische ervaring overeen met een lyrische ervaring die van H?lderlin tot Rilke op zoek is geweest naar haar taal.
Deze ervaring, die in de achttiende eeuw wordt ingeluid en die we nog niet achter ons hebben gelaten, hangt samen met het zichtbaar maken van de vormen van eindigheid, waarvan de dood waarschijnlijk de meest dreigende, maar ook de meest volmaakte is. H?lderlins Empedocles, die na een vrijwillige tocht de rand van de Etna bereikt, betekent de dood van de laatste bemiddelaar tussen de stervelingen en de Olympus, het einde van de oneindigheid op aarde, de vlam die terugkeert naar haar geboortevuur en als enige blijvende spoor datgene achterlaat wat door zijn dood juist moest worden uitgewist: de schone gesloten vorm van de individualiteit; na Empedocles zal de wereld worden geplaatst onder het teken van de eindigheid, in de onverzoenlijke tussenruimte waar de Wet heerst, de/harde wet van de grens; het is de lotsbestemming van de individualiteit steeds gestalte aan te nemen in de objectiviteit die haar zichtbaar maakt en verbergt, die haar ontkent en een grondslag geeft: ‘ook hier nog wisselen het subjectieve en het objectieve van gedaante’. Het mag op het eerste gezicht vreemd lijken dat de beweging die aan de lyriek van de negentiende eeuw ten grondslag ligt ??n geheel vormt met de beweging waardoor de mens een positieve kennis van zichzelf heeft verworven. Maar is het verwonderlijk dat de figuren van het weten en die van de taal aan dezelfde fundamentele wet zijn onderworpen, en dat de eindigheid die haar intrede doet de relatie tussen de mens en de dood op dezelfde wijze overheerst, namelijk in het eerste geval een rationele vorm van wetenschappelijk vertoog mogelijk maakt en in het andere geval de onuitputtelijke bron opent voor een taal die in de door de goden verlaten lege ruimte stroomt?
Het ontstaan van de klinische geneeskunde is slechts een van de meest zichtbare getuigenissen van deze veranderingen in de fundamentele ordeningen van het weten; het is duidelijk dat ze heel wat meer in gang hebben gezet dan valt op te maken uit de vluchtige lezing van het positivisme. Maar wanneer men dit positivisme in de diepte onderzoekt, wordt een hele reeks figuren zichtbaar die erdoor verborgen werden gehouden, maar die voor zijn ontstaan onontbeerlijk waren, die nadien zullen vrijkomen en paradoxaal genoeg tegen hem worden gebruikt. Met name wat de fenomenologie met de grootste hardnekkigheid tegen hem zal inbrengen, was al aanwezig in het systeem van zijn voorwaarden: in de oorspronkelijke ervaringsvormen heeft wat wordt waargenomen een betekenend vermogen en houdt het verband met de taal; de objectiviteit wordt georganiseerd op grond van de waarden van het teken; wat wordt gegeven heeft een verborgen lingu?stische structuur; wezenlijk is het ruimtelijke karakter van de lichamen; de eindigheid is van belang zowel in de betrekking tussen de mens en de waarheid als in de fundering van deze betrekking. Al deze voorwaarden speelden reeds een rol bij het ontstaan van het positivisme, maar werden in zijn belang vergeten. Zodat het hedendaagse denken, in de overtuiging het positivisme sinds het einde van de negentiende eeuw achter zich te hebben gelaten, slechts geleidelijk opnieuw ontdekte wat het mogelijk had gemaakt.
De Europese cultuur heeft in de laatste jaren van de achttiende eeuw een structuur ontworpen die nog niet is opgehelderd; men begint pas enkele draden te ontwarren, die ons nog zo weinig bekend zijn dat we ze gemakkelijk voor volkomen nieuw of volstrekt verouderd houden, terwijl ze sinds twee eeuwen (niet minder maar ook niet veel meer) de duistere maar hechte grondslag van onze ervaring hebben gevormd.
266. De huisarts wordt met uitsterven bedreigd. 0m te overleven zal hij een heel ander type consulent moeten worden, zal hij zich in een nieuwe niche, een nieuwe plooi van het systeem moeten zien te nestelen. Ook de psychotherapeutische praktijken zijn veranderd. Dieptepsychologie heeft plaatsgemaakt voor cognitieve gedragstherapie, waarvan de effectiviteit is aangetoond, maar dan in pie zin dat therapie een op het individu afgestemde managementcursus :is geworden. We zijn time-, life- en organ-managers geworden. Een synthese van cognitieve gedragstherapie en behavioural genomics is een onafwendbare volgende stap.
267. Tot slot stelt het genomics-tijdperk, via productinformatie en inzicht in de relatie tussen genoom, gezondheid en gedrag, individuen in staat zich als subject te constitueren, zich maatschappelijk te onderscheiden, door voedselinname op een verantwoorde wijze te managen, door niet obees te worden, en door positie te kiezen in maatschappelijke controverses, in het bijzonder door het al dan niet nuttigen van vegetarische, genetisch gemodificeerde of andere controversi?le producten ? indachtig de gevleugelde woorden van Feuerbach: Der Mensch ist was er iszt.
Daarmee is ook de betekenis van Foucaults studie naar de geboorte van de kliniek voor het heden aangeduid. Juist op het moment dat klinische praktijken rigoureus van karakter lijken te veranderen, biedt deze studie een historische horizon die het mogelijk maakt actuele ontwikkelingen in temporeel opzicht te plaatsen, zoals omgekeerd een actualiteit ‘voorbij de kliniek’ de unieke kenmerken van het victoriaanse medische weten zal markeren. Nog anders gezegd, voor een archeologie van het heden is de geschiedenis onmisbaar.… (meer)
Ter gelegenheid van Michel Foucaults twintigste sterfjaar wordt het succesvolle Breekbare vrijheid (1996/98) nu opnieuw uitgebracht, aangevuld met andere kernteksten van de befaamde Franse filosoof. Een heldere inleiding completeert het boek.
Dit boek maakt opnieuw enkele van de mooiste teksten van Michel Foucault beschikbaar. Van de vroege tekst ëHet denken van het buiten´ tot het late werk over de ëzorg voor zichzelf´ krijgt de lezer een fascinerend overzicht van het parcours dat Foucault vanaf de jaren zestig tot aan zijn dood in 1984 heeft afgelegd.
Foucaults werk is nog steeds zeer actueel en geniet een brede belangstelling. Zijn denken wordt overal ter wereld bediscussieerd, en meer nog, als ëlevend´ instrument ingezet bij verder onderzoek. In Nederland is Foucaults late werk, handelend over vrijheidspraktijken, op dit moment nadrukkelijk in de aandacht als een van de voedingsbronnen voor de opkomende filosofie van de levenskunst. Daarom zijn deze teksten, samengebracht in Breekbare vrijheid, wederom beschikbaar in ons taalgebied.
In samenwerking met Uitgeverij Parrèsia.
Recensie(s)
Twintig jaar geleden overleed de Franse filosoof Michel Foucault (1925-1984). Ter gelegenheid hiervan is de bundel 'Breekbare vrijheid', verschenen in 1995 en herdrukt in 1998, opnieuw uitgebracht. Vergeleken met de gelijknamige eerdere bundel is de nieuwe uitgave sterk uitgebreid, onder andere met de bekende tekst 'De orde van het spreken' die integraal is opgenomen. Slordig is dat in de nieuwe uitgave niet duidelijk wordt vermeld dat het om een uitgebreide heruitgave gaat. Verwarrend, vooral voor de niet-ingewijde lezer, is bovendien het ontbreken van een duidelijke inleiding. De tekst die als nawoord ('een nawoord als inleiding') is opgenomen is weliswaar informatief, maar niet erg uitnodigend. Al met al heeft het boek veel weg van een haastige gelegenheidsbundel, bestaande uit teksten die al in Nederlandse vertaling beschikbaar waren. Dit doet overigens niets af aan het gewicht van de teksten, die zelfs in deze rommelige uitgave niets van hun kracht en originaliteit verliezen en waarvan de lezer hier een interessante selectie krijgt gepresenteerd.… (meer)
Dit boek maakt opnieuw enkele van de mooiste teksten van Michel Foucault beschikbaar. Van de vroege tekst ëHet denken van het buiten´ tot het late werk over de ëzorg voor zichzelf´ krijgt de lezer een fascinerend overzicht van het parcours dat Foucault vanaf de jaren zestig tot aan zijn dood in 1984 heeft afgelegd.
Foucaults werk is nog steeds zeer actueel en geniet een brede belangstelling. Zijn denken wordt overal ter wereld bediscussieerd, en meer nog, als ëlevend´ instrument ingezet bij verder onderzoek. In Nederland is Foucaults late werk, handelend over vrijheidspraktijken, op dit moment nadrukkelijk in de aandacht als een van de voedingsbronnen voor de opkomende filosofie van de levenskunst. Daarom zijn deze teksten, samengebracht in Breekbare vrijheid, wederom beschikbaar in ons taalgebied.
In samenwerking met Uitgeverij Parrèsia.
Recensie(s)
Twintig jaar geleden overleed de Franse filosoof Michel Foucault (1925-1984). Ter gelegenheid hiervan is de bundel 'Breekbare vrijheid', verschenen in 1995 en herdrukt in 1998, opnieuw uitgebracht. Vergeleken met de gelijknamige eerdere bundel is de nieuwe uitgave sterk uitgebreid, onder andere met de bekende tekst 'De orde van het spreken' die integraal is opgenomen. Slordig is dat in de nieuwe uitgave niet duidelijk wordt vermeld dat het om een uitgebreide heruitgave gaat. Verwarrend, vooral voor de niet-ingewijde lezer, is bovendien het ontbreken van een duidelijke inleiding. De tekst die als nawoord ('een nawoord als inleiding') is opgenomen is weliswaar informatief, maar niet erg uitnodigend. Al met al heeft het boek veel weg van een haastige gelegenheidsbundel, bestaande uit teksten die al in Nederlandse vertaling beschikbaar waren. Dit doet overigens niets af aan het gewicht van de teksten, die zelfs in deze rommelige uitgave niets van hun kracht en originaliteit verliezen en waarvan de lezer hier een interessante selectie krijgt gepresenteerd.… (meer)
Lijsten
Prijzen
Misschien vindt je deze ook leuk
Gerelateerde auteurs
Statistieken
- Werken
- 349
- Ook door
- 18
- Leden
- 43,669
- Populariteit
- #386
- Waardering
- 4.0
- Besprekingen
- 223
- ISBNs
- 1,312
- Talen
- 38
- Favoriet
- 118
De moed tot waarheid is de eerste volledige collegereeks van Foucault die in het Nederlands is vertaald. In tegenstelling tot zijn boeken, die bijna allemaal de vorm van doorgecomponeerde en stellige geschiedenisverhalen hebben, bestaan Foucaults colleges uit uitwaaierende tekstlezingen waarin hij bepaalde sleuteltermen of begrippen, zoals in dit geval parrèsia (vrijmoedig de waarheid spreken) of epimeleia (zorg), uitvoerig presenteert, analyseert, en in hun theoretische en maarschappelijke context plaatst. Vaak leidt dit tot verrassende nieuwe interpretaties en doorkijkjes, bijvoorbeeld over de laatste woorden van Socrates, ‘we zijn Asklepios nog een haan schuldig’; met Dumézil als leidsman wordt hier de hele Phaedo van Plato in een nieuw licht geplaatst (p.121 e.v.). Maar deze pareltjes worden zelden aan elkaar geregen; in elk volgend college begint er weer een nieuwe reeks opmerkingen, analyses en interpretaties. Hoewel dit een wel wat langdradige tekst oplevert met veel herhalingen, geeft deze aanpak veel beter dan zijn boeken, die vooral argumentatief, polemisch kritisch en retorisch zijn opgezet, een prachtig inzicht in wat Foucault bezielt en in zijn zoekende en problematiserende manier van denken. Dat geeft de lezer de gelegenheid om keer op keer die pareltjes zelf te ontdekken zonder dat zij of hij gedwongen wordt ze in een al vast omlijnde theorie te persen. Zo maakt deze schuifelende manier van filosoferen het lezen van de collegeteksten tot een ontdekkingstocht, in dit geval een ontdekkingstocht naar de graal van de filosofie: de waarheid.
Aansluitend bij de collegereeks van een jaar eerder (in 2008 uitgegeven onder de titel Le gouvernement de soi et des autres) zijn alle colleges volledig gewijd aan het ‘waarheidspreken’ (dire vrai en vérédiction in het Frans) en in het bijzonder het vrijmoedig spreken van de waarheid, parrèsia, in de Griekse en Romeinse Oudheid, met veel doorkijkjes naar moderne waarheidsopvattingen en waarheidspraktijken en – in het allerlaatste uur – een blik op (vroeg)christelijke praktijken van waarheidspreken (geloofsbelijdenis, biecht, gewetensonderzoek).
De eerste colleges pakken direct de draad op van het voorafgaande jaar, waarin het ging om het politieke waarheidspreken in de tijd van de Griekse tragedies, tevens de tijd van de worsteling om de vrije polis. De waarheidspreker of parrèsiast is daar degene die zich openlijk verzet tegen de politieke, morele en waarheidsprekende autoriteit van de heersers in naam van de echte waarheid; daarmee zet hij zichzelf en soms zijn leven op het spel. Foucault brengt dit politieke waarheidspreken nu in verband met drie andere figuren van waarheidsprekers: de profeet, de wijze en de leraar – en steeds duikt Socrates op als degene die al deze figuren lijkt te belichamen.
Vervolgens verschuift, na de laatste woorden van Socrates, de analyse van een kritisch politiek waarheidspreken naar het platoons-socratische waarheidspreken, het toetsende en ondervragende zelfonderzoek waarin de spreker zichzelf sociaal én persoonlijk op het spel moet zetten in een moreel logische toetsing van het eigen denken en handelen.
En dan komt in het laatste deel van de colleges de verrassing. Je zou verwachten dat na de platoons-socratische omgang met de waarheid de meest bekend geworden antieke waarheidspraktijken aan de beurt komen, namelijk de stoïcijnse waarheidsoefeningen van zelftoetsing, zelfzorg en zuivering (askèsis), maar dat is niet het geval; zij zijn in de colleges van 1982 (uitgegeven in 2001 onder de titel L’Herméneutique du sujet) en in het derde deel van Foucaults Geschiedenis van de seksualiteit. De zorg voor zichzelf (1984) al uitvoerig besproken. Nu schakelt Foucault van Plato en Socrates voor het eerst (en het laatst) direct over naar wat een compleet tegengestelde praktijk van waarheidspreken lijkt te zijn: de ontregelende levensstijl van de cynici en epicuristen, die in hun scandaleuze, anti-filosofische waarheidspraktijk laten zien dat het ware leven zelf het waarheidstheater is dat het leven en denken moet veranderen. Foucaults hart lijkt hier te liggen; de laatste, afsluitende zinnen van zijn aantekeningen – en dat zijn zo ongeveer de laatste woorden die hij geschreven heeft – luiden: ‘Er bestaat geen vaststelling van de waarheid zonder een wezenlijke (op)stelling ten opzichte van de andersheid. De waarheid is nooit het zelfde. Waarheid kan alleen in de vorm van de andere wereld en het andere leven bestaan.’ (p. 386, vertaling is door recensent aangepast).
Waarom is dit nu een boek dat u niet mag missen? Omdat dit het eerste en laatste boek van Foucault is dat volledig gewijd is aan waarheid. In al zijn andere boeken, die gecomponeerd ziijn als geschiedenissen van het weten, van de wetenschappen en van machtspraktijken, komt het thema van de waarheid van het weten, denken en handelen er meestal bekaaid vanaf; waarheid lijkt er gereduceerd te worden tot een effect of product van denk- en machtsystemen of -vertogen. Nu wordt duidelijk dat er iets heel anders aan de hand is wanneer het om waarheid gaat, namelijk een voortdurende worsteling of strijd om het veranderen van dat weten en die machten in naam van de waarheid. Maar misschien is dit alleen maar interessant voor liefhebbers van Foucaults werk.
Het fascinerende van dit boek is dat het gewoon van het eerste tot het laatste woord over waarheid spreekt, zonder een moment – misschien met uitzondering van de hierboven geciteerde laatste regels – te zeggen wat waar is, maar wel door steeds weer te laten zien wat het spreken van de waarheid met je doet. Het boek demonstreert aan de hand van een aantal westerse aartsvaders van het filosofisch leven dat waarheidspreken de passie is en moet zijn van het leven. Het wezen van de waarheid of de door filosofen zo genoemde absolute zaak-, ken- of denkwaarheid zult u hier dus niet vinden. Foucault heeft in al zijn werken afstand proberen te houden tot die filosofische waarheidsopvatting; aansluitend bij Nietzsche zag hij deze als macht: de wil tot waarheid of wil tot weten die zijn verstarrende denk-en machtskaders oplegt aan het zich altijd veranderende weten, denken, handelen en leven. Waarheid, zo maakt Foucault hier duidelijk, is geen wat, maar een hoe; het is de noodzakelijke vorm van toetsen, onderzoeken en ondervragen die het spreken over ons kennen, handelen en leven moet aannemen wanneer het erop aankomt. Waarheid is in dat geval niet iets wat er altijd al was en nu eindelijk ontdekt wordt, maar leidt naar iets nieuws of bewerkstelligt een verandering. ‘In waarheid leven’ is zodoende gelijk aan ‘je moet je leven veranderen’, zoals Peter Sloterdijk uitstekend uiteenzet.
Ten slotte is dit een belangrijk boek omdat het op elke bladzijde de relativistische of nihilistische kritiek op het postmoderne denken en op Foucault in het bijzonder weerlegt. Het is niet zo dat het postmoderne denken waarheid ontkent of relativeert tot ‘ook maar een standpunt’ of ‘een even valide mening als alle andere’. Waarheid staat juist op het spel wanneer je kritisch ondervraagt, iets tegenspreekt en jezelf toetst. Door consequent over waarheid als een zichzelf verplichtende spreekpraktijk te spreken, laat Foucault in deze colleges zien dat waarheid er juist toe doet en moet doen. Daarom, beste lezer, moet u dit boek lezen. Om de waarheid!… (meer)