Albert Helman (1903–1996)

De van oorsprong Surinaamse schrijver Albert Helman is vooral bekend van zijn in 1931 verschenen anti-koloniale roman De stille plantage. Minder bekend is dat hij van 1932 tot 1937 als verslaggever van o.a. De Nieuwe Rotterdamsche Courant (NRC) en De Groene Amsterdammer in Spanje verbleef. In De sfinx van Spanje beschrijft de stilist Helman zijn waarnemingen in het Spanje tijdens het begin en de eerste jaren van de Spaanse Burgeroorlog.

Helman is daarin allesbehalve een neutrale toeschouwer: zonder te kiezen voor één van de partijen aan de kant van de Republikeinen, kiest Helman wél partij voor de Republikeinse kant, waar de tegenstrijdigheden tussen de verschillende fracties zich, naarmate de burgeroorlog vordert, steeds scherper doen gelden. De betrokkenheid van Helman met de verdedigers van de Republiek doet denken aan de manier waarop George Orwell in Saluut aan Catalonië zijn eigen verbondenheid met de Republikeinen beschrijft. Dat De sfinx van Spanje wel wat van Orwells herinneringen weg heeft is niet zo raar: beide schrijvers kenden elkaar en deelden een kantoor in Barcelona. Maar waar Orwell daadwerkelijk deelneemt aan de gewapende strijd en zich aansluit bij de milities van de POUM (een revolutionaire links-communistische partij), komt Helman tot de conlusie dat in zijn handen de pen een beter wapen is dan het geweer.

Al in 1937 had Helman in de gaten dat wat zich in Spanje afspeelde in feite de voorbode was van een ‘Europese oorlog’ tussen Duitsland en Italië aan de ene kant tegen een alliantie van Engeland, Frankrijk en de Sovjet-Unie aan de andere kant. Zijn hoop dat de inzet van de Spaanse bevolking niet voor niets zal zijn geweest, zou al gauw in bloed gesmoord worden.

De sfinx van Spanje verschijnt in een geannoteerde uitgave met een nawoord van Michiel van Kempen, buitengewoon hoogleraar West-Indische Letteren aan de Universiteit van Amsterdam.… (meer)