Ik zal maar van in het begin eerlijk zijn: het thrillergenre ligt me niet en ik heb een lichte hekel aan het postmodernisme als filosofische stroming. Dat ik dit boek een voor mijn doen dus nog erg positieve rating heb gegeven, geeft al aan dat dit toch wel een bijzonder werk is. Laten we beginnen met de lof.
Binet biedt een zonder meer briljante evocatie van het Franse postmodernisme van de jaren ’70 en begin jaren ’80, in het bijzonder van de “bende” van Foucault, Barthes, Derrida, Sollers, Kristeva en anderen; mijn kennis van deze figuren is om eerlijk te zijn nogal oppervlakkig, maar ik heb de indruk dat Binet ze echt wel tot leven heeft gebracht, met hun eigen personaliteit (vooral hun kleine kanten) en ook hun filosofische insteek.
Tegelijk heeft hij er duidelijk zijn eigen ding mee gedaan: hij heeft ze tot hoofdfiguren in een politiek-filosofische thriller gemaakt. Ik kan op geen andere vergelijking komen, maar dit boek zou evengoed door Umberto Eco geschreven kunnen zijn, en dat is dus als compliment bedoeld. Eco speelt trouwens ook een niet onaardige rol in het hele gebeuren, als een vette knipoog.
Binet heeft er zelfs in die mate zijn ding mee gedaan dat hij het geheel tot behoorlijk hilarische proporties heeft gebracht, met geregeld ontzettend grappige, slim getekende scenes, die tegelijk facetten blootleggen van de structuralistiche en deconstructionistische aanpak van de betrokken filosofen, met hun grote en vooral hun kleine kantjes; bij dat alles laat hij natuurlijk ook niet na geregeld BHL (Bernard Henri-Levi) ten tonele te voeren, in de marge uiteraard, als vreemde eend in de bijt die zich ondanks zijn afwijkende visie toch maar mooi bij de club schaart.
Briljant vind ik ook hoe de toppolitici Giscard en Mitterrand en hun omgeving in beeld zijn gebracht, net in de cruciale fase van de presidentsverkiezingen van 1981; beide heren zullen in de plot trouwens een hoofdrol blijken te spelen.
Bij wijze van contrast laat Binet de hele roman dragen door het onwaarschijnlijke ‘onderzoekers-duo’, politiecommissaris Jacques Bayard (die aan alle clichés van zijn beroep voldoet) en de jonge linguïst Simon Herzog; ze zijn evengoed de Don Quichote en Sancho Panza als Laurel en Hardy van dienst en het is gewoon heerlijk hoe de evoluerende dynamiek tussen hen beiden het verhaal schraagt en ons meeneemt

Tijd om wat gas terug te nemen en de mindere kanten te belichten.
Af en toe ontspoort deze thriller in burleske en groteske scenes, dikwijls op het absurdistische af; en af en toe zijn er ook ongelofelijk banale scenes (vooral de sekscene in het Archiginnasio van Bologna is van zo’n belabberd niveau, in contrast met het spetterend intellectueel vuurwerk rondom, dat ik zou willen denken dat Binet ook dit met opzet heeft gedaan).
Binet heeft ook erg veel bij elkaar gegooid, iets te veel naar mijn smaak. In het tweede hoofdstuk, dat zich in Bologna afspeelt, focust hij wel heel nadrukkelijk op het Italiaanse intellectuele anarchisme met zijn holle linkse fraseologie en gewelddadigheid. Om de zaak nog wat ingewikkelder te maken gooit hij ook de Bulgaarse connectie, de bomaanslag in het station van Bologna augustus 1980, en enkele duistere Japanse redders ten tonele. Een beetje veel van het goede op de duur.
Zoals ik al eerder aangaf, Ik heb dus een hekel aan het postmodernisme; pas op, ik erken absoluut de verdiensten van bovengenoemde (vooral) heren, maar helaas voor hen is hun roem slechts een kometenbestaan gebleken: ze hebben gewezen op de systemische onderlaag in onze cultuur en vooral op het belang van het talige en tekstuele, en daarvoor moeten we ze dankbaar zijn; maar daarbij hebben ze de fout begaan extreem reductionistisch te werk te gaan en hun systemen, talen en teksten tot enige werkelijkheid te verklaren; quod non uiteraard;
Bij dat alles stelt zich uiteraard de vraag wat Binet nu precies van hen denkt. En dat is dus ook het knappe aan deze roman: je komt het niet echt te weten. Of beter: hij zet je voortdurend op het verkeerde been. Het ene moment lijkt hij een soort eerbetoon aan hen te bieden, in de kijker te zetten wat voor een waardevolle, nieuwe kijk op de werkelijkheid ze aangebracht hebben. Maar het volgende moment steekt hij met uitgestoken tong de draak met de holle fraseologie die ze dikwijls voortbrachten en met de koppige hardheid van de onverbiddelijke strijd tussen de academici.
En dan is er de zevende functie van de taal. Ik ga hier niet verraden waar het precies om draait, maar het is wel mooi gevonden van Binet om precies dit aspect van de taal tot dragend element van de roman te maken. Alleen, naar mijn oordeel legt hij daarmee precies de grote zwakheid van de Franse school bloot: het intellectuele vuurwerk van structuralisten, linguïsten, semiotici, poststructuralisten enz. heeft zich op de duur vastgereden. Ze zijn zodanig analytisch te werk gegaan, gericht op het blootleggen van systemen en mechanismen vervat in onze taal en cultuur, dat ze maar met vertraging oog kregen voor het manipulatieve in zowel de dagdagelijkse realiteit als de verheven wereld van cultuur en politiek. Het was niet te verwonderen dat al hun gebeuk op de westerse metafysica uiteindelijk leidde tot de triomf van de retorica, zoals Binet zeer concreet onder ogen brengt. Misschien was Mitterrand wel de winnaar van de presidentsverkiezingen van 1981, op langere termijn heeft hun deconstructie van de westerse cultuur geleid tot de belabberde fenomenen als Trump en Johnson. Ik dennk niet dat Binet, die deze roman publiceerde in 2015, die twee al in gedachten had, maar beiden zijn de perfecte illustratie van de onderliggende boodschap van dit boek.
Nog een kleine waarschuwing: dit mag dan een aantrekkelijk, goed gestructureerd en zelfs bijwijlen spetterend verhaal zijn, het is niet weggelegd voor de niet-filosofisch geschoolde lezer, en het vergt ook wel wat voorkennis van de wereldsituatie in 1980 en de Franse politieke scene van toen. Voor echt leesplezier is die onontbeerlijk. ( )