Alfred Döblin wordt geboren in 1878 en begint in 1900 met zijn studie geneeskunde in Berlin. In 1905 wordt hij assistent in de psychiatrie. Van 1911 tot 1933 is hij Kassenarzt voor zenuwziekten. Op 28 februari 1933 emigreert hij via Zürich naar Parijs en wordt zijn literaire carrière abrupt afgebroken In 1940 vlucht hij naar de USA, omdat hij van Joodse afkomst is. In 1941 bekeert hij zich tot het katholieke geloof en in 1957 overlijdt hij.

De roman speelt zich af eind jaren '20 van de vorige eeuw in Berlin als er grote werken in en rond het station Berlin Alexanderplatz plaatsvinden, die in het verhaal regelmatig beschreven worden. Een collage van beursberichten, reclameslogans, krantenartikels, bijbelcitaten, liedjesfragmenten, medische uiteenzettingen enz. brengen de hectische sfeer van een bruisende grootstad op ons over.

Het verhaal gaat over Frans Karl Biberkopf die symbool staat voor de maatschappij. Hij verlaat na 4 jaar de gevangenis Tegel, waar hij zijn straf uitzat voor doodslag op zijn vriendin Ida. Nu neemt hij zich voor fatsoenlijk te zijn. Eerst komen de huizen op hem af, voelt hij zich slecht en wordt hij door Joden opgevangen. Dan probeert hij eerlijk zijn geld te verdienen als krantenverkoper en als straatventer van o.a. schoenveters, maar zijn "vriend" Lüders steekt hem figuurlijk een mes in de rug en Franz vlucht in de alcohol.

Op café ontmoet hij Reinhold, op het eerste zicht een bedeesde stotteraar die iedere maand een andere vrouw wil en zijn ex via Franz wil dumpen. Hoe laat je de lezer een vreemde sympathie voelen voor iemand die zijn vriendin zodanig heeft toegetakeld dat ze aan haar verwondingen is bezweken? Door in het verhaal iemand te creëren die nog slechter is. De bal gaat pas echt aan het rollen als Franz bij de louche zaakjes van Pums betrokken wordt, terwijl hij toch fatsoenlijk wou blijven. Het is zoals de maatschappij die an sich goed is, maar waar er toch die negatieve onderstroom is.

Als Franz op het einde in het gekkenhuis wordt opgenomen en als Karl eruit komt, voel je heel goed dat Alfred Döblin een uitstekende kennis van de psychologie heeft. Het verhaal zit ook vol mythische verwijzingen zoals het verhaal van Job, de hoer van Babylon, de moeder van alle gruwelen op aarde, het slachten van het vee (= het offer dat Abraham moet brengen) en voor mij persoonlijk doet de verhouding tussen Reinhold en Franz aan de goede en slechte moordenaar denken, die naast Jezus aan het kruis hangen, alhoewel Döblin tijdens het schrijven van zijn roman Joods was en nog niet katholiek.

Het boek doet aan James Joyce denken, maar dat ontkent Alfred Döblin zelf ten stelligste: het eerste deel heeft hij zelfs geschreven, toen er van Joyce nog geen sprake was.

Ik heb het boek in het Duits gelezen en geef toe dat het geen makkelijk boek is, vooral ook omdat Döblin gretig gebruik maakt van het Berlijnse dialect om zijn personages zo goed mogelijk te schetsen. Dit is een element dat in de Nederlandse vertaling verloren gaat. Als uitsmijter geef ik een tekstfragment in het Duits, zodat jullie zelf kunnen oordelen.

"Er freut sich über den verrückten Kerl, den kleinen Postfritzen, der immer rumlooft und kooft und hat keen Geld, aber ein Vogel hat er, das ist schon kein gewöhlicher Piepmatz, das ist ein ausgewachsenes Huhn, wovon ne Familie leben kann."

"Hij verkneukelt zich over die maffe kerel, die kleine postboer die altijd maar rond rent, koopt en geen rooie cent heeft, maar wel een klap van de molen, dat is niet zomaar een tik, dat is een flinke klap, daar kun je een stevige kerel mee tegen de grond slaan." ( )

Uitzonderlijke roman, vooral door zijn stijl : zeer dynamisch, levendig, expressionistisch. Mooie beschrijving van de zelfkant van Berlijn eind jaren 20. Hoofdthema is wel de slagen die een kleine man te verduren krijgt, grotendeels door eigen schuld, maar toch ook door het noodlot. Het slot met de heropstanding van Franz doet daarom geforceerd aan. ( )

Als voorbereiding op een reis naar Berlijn koos ik dit boek. Het is al een wat ouder boek, uit 1929, maar het prachtig om te lezen. Gedetaileerde beschrijvingen van pleinen en straten, maar vooral een boek over de 'losers' van die tijd, hun opvattingen, hun leven, hun relaties en hun manieren om te overleven. ( )

De droevige geschiedenis van ploeteraar Franz Biberkopf.

Een roman over Berlijn, de twintiger jaren in Duitsland ten tijde van de Weimar-Republiek maar bovenal het verhaal over Frans Biberkopf. Ontslagen uit de gevangenis tracht de hoofdpersoon zijn leven weer op te pakken en ondervindt al snel dat een leven aan de zelfkant van de samenleving vervuld is van een hardheid en bedrieglijkheid waartegen hij uiteindelijk niet is opgewassen. Aangrijpend zijn de pogingen van Frans om eerlijk te blijven, zijn brood te verdienen met de straatverkoop van kranten en de anderen op afstand te houden. Zijn spijt over zijn vrouw die hij heeft doodgeslagen, de trauma’s die hij tijdens zijn gevangenschap opliep en zijn onvermogen om uiteindelijk harmonie in zijn leven te krijgen, dat alles geeft de roman een betekenis die verder gaat dan alleen een weergave van de feiten.
De schrijver maakt op diverse plaatsen een “uitstapje’ naar het bijbelboek Job om duidelijk te maken dat het nog erger kan. Werd Job door een onbekende godheid geterroriseerd, hier zijn het de mensen die elkaar de ellende laten ondergaan.

De onvergetelijke verfilming van het boek door Fassbinder, heb ik jaren geleden gezien en nu pas heb ik het boek zelf ter hand genomen en daarbij ontdekt dat ook het boek wat mij betreft terecht tot de meesterwerken uit de vorige eeuw gerekend wordt. De roman beschrijft niet alleen de gebeurtenissen rond de hoofdpersoon maar laat ons ook kennisnemen van conversaties tussen willekeurige mensen en met sfeertekeningen van de stad en haar bewoners.

Ik moet mijn persoonlijke boekentoptien herzien!!!!! ( )