Ishiguro heeft een heel groot risico genomen door zich aan het fantasy-genre te wagen, dat blijkt alvast uit de heel uiteenlopende opinies over dit boek. Het is een genre waar ik zelf niet zo in thuis ben, en mijn eerste reactie was dan ook schrikken: hij lijkt een sprookje te brengen dat evengoed een dystopie is, geplaatst in een vroeg-middeleeuws, Brits verleden, maar evengoed verwijst naar de genocides van de twintigste eeuw.
Ik ga het verhaal hier niet uit te doeken doen, dat neemt de leesvreugde weg. Maar bij het lezen bekruipt je wel voortdurend het ambigue gevoel van desoriëntatie, zoals dat nog wel meer gebeurt in de romans van Ishiguro: je wordt regelmatig op het verkeerde been gezet, niks is wat het lijkt, goed en kwaad zijn niet van elkaar te scheiden, alles is in een nevel van duisternis gehuld. Maar tegelijk blijf je gefascineerd: door de herkenbaarheid van de figuren, zoals de Don Quichot-achtige ridder Gawain, de goede en de slechte paters, de uitgekookte strijder Wistan, en door het queeste-gehalte van het verhaal. Ook al maakt de plot soms wat rare zijsprongen, je blijft wel geïntrigeerd voortlezen, zelfs tot en met de voorspelbare ontknoping op het eind.
Ook het thema dat Ishiguro erin verweefde van de relatie tussen het vergeten van het verleden en het doorbreken van de spiraal van wraak is goed aangebracht en een waardevolle onderliggende politieke boodschap voor vandaag. Op dat vlak lijkt hij trouwens erg pessimistisch: de mensheid leert niet uit de fouten van het verleden.
Als fantasy, queeste of avonturenverhaal is dit inderdaad misschien niet helemaal geslaagd. Maar wat me wél ongelofelijk charmeerde was wat er zich afspeelt tussen de hoofdfiguren, het bejaarde echtpaar Axl en Beatrice zelf. Hun gedrag is er één van ontroerend respect en zorg voor elkaar, zelfs in de meest benarde omstandigheden waarin ze verzeilen. Ik merk dat nogal wat lezers zich ergeren aan de overdreven voorkomendheid die Axl en Beatrice voor elkaar hebben, maar ik ben waarschijnlijk een ouderwetse romantische ziel (zo ik ben ook altijd tot tranen toe bewogen als ik Ovidius’ verhaal over Philemon en Baukis lees).
Het knapst is de band die Ishiguro legt tussen de relatie van Axl en Beatrice en de al eerder vermelde nevel van de vergetelheid. Regelmatig maakt Beatrice zich zorgen dat als die mist van het geheugen wordt opgeheven hun liefdesrelatie misschien teloor zal gaan, omdat allerlei weggemoffelde incidenten naar boven zullen komen, “Could it be our love would never have grown so strong down the years had the mist not robbed us the way it did? Perhaps it allowed old wounds to heal.” Maar tegelijk voelt ze dat hun band zo sterk is geworden dat het die schok zal kunnen overleven, want het opheffen van de mist zal ook de goede momenten weer boven brengen, zie het gesprek dat ze heeft met pater Jonas, één van de mooiste dialogen ooit in de wereldliteratuur:
“Yet are you so certain, good mistress, you wish to be free of this mist? Is it not better some things remain hidden from our minds?"
"It may be for some, father, but not for us. Axl and I wish to have again the happy moments we shared together. To be robbed of them is as if a thief came in the night and took what's most precious from us."
"Yet the mist covers all memories, the bad as well as the good. Isn't that so, mistress?"
"We'll have the bad ones come back too, even if they make us weep or shake with anger. For isn't it the life we've shared?”
“You’ve no fear, then, of bad memories, mistress?”
“What’s to fear, father? What Axl and I feel today in our hearts for each other tells us the path taken here can hold no danger for us, no matter that the mist hides it now. It’s like a tale with a happy end, when even a child knows not to fear the twists and turns before. Axl and I would remember our life together, whatever its shape, for it’s been a thing dear to us.”
Het knappe is dat Ishiguro de ambiguïteit laat bestaan. Hij brengt geen simpel verhaal van “liefde overwint alles”, maar heeft oog voor de ontzettend subtiele complexiteit van een liefdesrelatie waarin ook geduld, vergeven, en vergeten noodzakelijkerwijs zijn plaats heeft. ( )

Soms valt het mee, en soms valt het tegen, aangeraden boeken.

En soms is het niet duidelijk of het aan het meevallen dan wel aan het tegenvallen is.

Dat was bij Kazuo Ishiguro’s laatste worp het geval. Ishiguro is de mens van Remains of the Day en ja, zijn naam is Japans maar hij woont al van zijn jeugd in Engeland en zijn schrijven is Brits.

Ik wist niet waar mij aan te verwachten, en als het begint in Engeland in de jaren pakweg vijfhonderd, met een Saxisch dorp waar iedereen aan chronisch geheugenverlies lijkt te lijden, dacht ik in eerste instantie dat het iets Logan’s Run of The Village-achtig zou worden. Een plaats waar mensen niet weten dat ze in afzondering van de wereld leven, kunstmatig dom gehouden, yada yada.

Maar dan bleef het allemaal maar aanslepen, en zag het er naar uit dat het zich écht in vroegmiddeleeuws Engeland afspeelde. Een oud koppel, Axl en Beatrice, die zich net zoals iedereen in hun dorp zeer weinig dingen herinneren, weten wel nog dat ze elkaar zeer graag zien.

Volgt een duistere historie over al dan niet een kaars mogen hebben ’s nachts, en een vage herinnering die ze hebben aan een zoon die ze hadden maar die er nu niet meer is, en na veel over-en-weer-getwijfel trekken ze er op uit, samen in een vreemde wereld.

Ze komen een vreemde krijger tegen, Wistan, en wat later een jonge kerel, Edwin, en de ondertussen blijkbaar zeer oude Gawain.

Iedereen blijft maar vanalles vergeten, en op een bepaald moment dacht ik ha! Ishiguro is hier een Memento aan het uithalen, we gaan in het boek vooruit, maar in het verhaal achteruit!

Een paar bladzijden later was duidelijk dat het niet zo was, maar ondertussen bleef het boek zich maar moeizaam voortslepen, van episode naar episode. Werd duidelijk dat het vergeten een betovering was die over het land uitgesproken was, door wellicht Merlijn om het land in vrede te houden. En jaaa, ik had ondertussen door dat er een keuze gemaakt moest worden tussen vergeten en in vrede leven, of zich herinneren en (mogelijks) in oorlog leven, en tussen vergeten en elkaar graag zien uit gewoonte, of zich herinneren en (misschien) elkaar nog liever zien wegens gegrond in ervaring, maar mogelijks ook elkaar niet meer graag zien wegens wat er allemaal gebeurd is in het verleden.

Dat lag er op den duur nogal dik op, vond ik.

Ik dénk dat veel mensen het een mysterieus en ontroerend boek zullen vinden.

Mijn hoofd is net iets te cynisch, vrees ik. Mijn referentiekader voor Arthuriaanse zaken is zo ongeveer 30% John Boorman’s Excalibur:

en 30% Monty Python and the Holy Grail (“who are the Britons?”)

…en dan pas de klassiekers (met natuurlijk T.H. White op kop, gevolgd door waarschijnlijk De Rode Ridder, ha!).

Waardoor ik dus heel het boek met klepperende kokosnoten in mijn hoofd zat, en de mist die doet vergeten in mijn hoofd zachtjes Anál nathrach, orth’ bháis’s bethad, do chél dénmha intoneerde.

En nog veel, véél erger dan dat: de stemmen van Axl en Beatrice kreeg ik van pagina één niet meer uit mijn hoofd. Want mijn hoofd had Ishiguro’s oud-achtig aandoend Engels en plechtstatige intonaties vervangen door het gedodder van Henry Crum en Minnie Bannister. ( )