Ford Madox Ford (1873–1939)

“This is the saddest story I have ever heard”, inderdaad de aanhef van dit boek vat de teneur van deze roman perfect samen. De Amerikaanse verteller, John Dowell, neemt ons mee in het verhaal van een vriendschap tussen twee koppels, die van hemzelf en zijn vrouw Florence met een Engels echtpaar, Edward en Leonora Ashburnham, een vriendschap die heel onschuldig begint maar waarvan de dramatische afloop (een dode aan elke kant) al meteen duidelijk wordt gemaakt. Veel suspense is daar dus niet aan, tenzij dan aan de manier waarop de twee slachtoffers aan hun einde komen. Al vlug wordt ook duidelijk dat ontrouw en bedrog de intrige beheersen, dus ook daar geen verrassingen.
Wat is dan de sterkte van deze roman? Daar moet ik niet over nadenken: de spontane, innemende vertelstem van John Dowell. Dit hele boek door is die aan het woord, de verteller is een echte praatvaar die ons meeneemt in een wervelwind aan onwaarschijnlijke amoureuze ontwikkelingen, en waarvan hij op tijd en stond moet bekennen dat hij er zelf amper iets van begrijpt. Al vrij vlug wordt duidelijk dat hij een bijzonder naïeve man is die al van bij de start van hun huwelijk misleid werd door zijn vrouw, en die ook herhaaldelijk moet bekennen hoezeer hij een verkeerd beeld had van het bevriende koppel en van zijn eigen vrouw. Je kan bijna niet anders dan medelijden en sympathie voor hem voelen. Maar tegelijk bekruipt je ook geregeld het gevoel dat hij misschien niet helemaal rechtuit is, dat zijn verhaal bijzonder gekleurd is, en dat hoezeer hij zich ook voordoet als grootste slachtoffer, hij dat misschien net niet is. Madox Ford geeft de indruk dat het hier om een vorm van bekentenisliteratuur gaat, en van therapeutisch schrijven (“Forgive my writing of these monstruous things in this frivolous manner. If I did not I should break down and cry”), waarbij de verteller John Dowell samen met ons ogenschijnlijk ‘neutraal’ probeert te ontdekken wat er precies allemaal aan de hand was. Madox Ford speelt daarbij een subtiel en tegelijk pervers spel met de lezer, met semantische betekenisverschuivingen in het betoog van Dowell (de titel ‘the good soldier’ is er daar één van), en uitlatingen die ons geregeld op het verkeerd been zetten (de uitermate warme gevoelens die Dowell blijft koesteren voor de Ashburnhams bijvoorbeeld). Het is die eindeloze opeenstapeling van ambiguïteiten ie dit tot een uitermate boeiend stukje literatuur maakt, erg gelijkend op de 100 jaar oudere roman ‘Liaisons Dangereuses’ van Choderlos De Laclos).
Maar de grootste sterkte van dit boek, is ook een beetje zijn grootste zwakte: de auteur laat onze verteller misschien net iets te lang aan het woord, in een (bewust) haperende associatieve vertelstijl, met telkens nieuwe rondjes ontwikkelingen, in een complex net van flashbacks en vooruitblikken, verschuivingen van perspectief en chronologie, analyse, zelfreflectie en dialoog, tot het beetje te veel van het goede wordt. Zelfs al drie vierde in het boek begint hij aan een nieuwe reeks ontwikkelingen, alsof hij zijn innerlijke drang niet de baas kan: “Perhaps all these reflections are a nuisance ; but they crowd on me. I will try to tell the story.” Op dat moment zucht je even, en vraag je je af welke draai het verhaal nu weer zal krijgen. Maar niet getreurd, dit blijft een indrukwekkende roman, één van de grote van de interbellumliteratuur. (Rating 3.5 sterren).… (meer)