Frans de Waal (1948–2024)

Mama’s laatste omhelzing door Frans de Waal

Toevalligerwijs las ik een tijdje geleden Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? van Frans en dit boek sluit er bij aan. Je hoeft het niet eerst te lezen hoor maar het past wel.
Het eerste gaat over intelligentie bij dieren, dit boek gaat over dieren en hun emoties.

Stiekem kan ik al verraden dat beide boeken een soort van zelfde conclusie hebben: het feit dat wij denken dat dieren minder kennen/kunnen/voelen dan wij ligt vaak aan onze eigen tegenzin/onwetendheid/afkeuring in plaats van aan de dieren zelf. Het is natuurlijk ook wat: toegeven dat dieren net als wij denken en voelen. Want kennis geeft niet alleen macht maar ook verantwoordelijkheid. Wie na het lezen van dit boek nog smakelijk, zonder schuldgevoel, vlees kan eten is een specialleke zullen we maar zeggen…

Mama’s laatste omhelzing bevat naast een beschrijving van deze ontroerende omhelzing tussen Mama en Jan nog talloze voorbeelden die je doen glimlachen en een traan wegpinken, die je verbazen én die herkenbaar zijn. Dieren houden ons vaak een spiegel voor. De zogezegde oorlogszuchtigheid van chimpansees valt bijvoorbeeld in het niet bij onze vernietigingsdrang. De overeenkomsten tussen ons en andere dieren zijn zo groot en talrijk; het enige verschil lijkt wel dat zij oprechter en eerlijker zijn. Hoewel ze ook wel in staat zijn tot misleiding (om stiekem te kunnen paren bijvoorbeeld) en doen alsof (om het beste eten te bemachtiging of gewoon als spel).

Naast primaten komen er ook olifanten, ratten, honden, papegaaien en nog veel meer dieren aan bod. Het boek is super actueel qua informatie, kennis en verwijzingen. De Waal schuwt geen kordate taal of relevante terechtwijzingen. Dat maakt dat dit boek niet alleen vlot leest en super boeiend is maar ook heel bevlogen en geëngageerd aanvoelt.

Ik heb van elke pagina dubbel en dik genoten. Ik hoop dat Frans over een paar jaar een vervolg schrijft want met de huidige technieken (qua DNA, scans, MRI’s,…) gaat zijn kennis met grote stappen vooruit, denk ik. Ik blijf graag op de hoogte en hoop dat zijn boeken er toe zullen bijdragen dat we onze kijk op de mens en andere dieren grondig gaan aanpassen. En ons bovenal iets minder superieur, uitroeiend en kwetsend gaan gedragen. Frans doet ons nog meer van dieren houden en daar hou ik van.… (meer)

Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? Door Frans de Waal

2 jaar geleden zag ik Frans de Waal in Zomergasten, een uitzending waar ik enorm van genoot en waarin ik veel bijleerde. Dus toen ik dit boek zag kon ik geen weerstand bieden, en gelukkig maar.

Hoewel Zijn we slim genoeg een indrukwekkend wetenschappelijk boek is, is het daarnaast ook nog best leesbaar. Ok, je moet er een beetje moeite voor doen maar je krijgt er ook veel voor terug. Je gaat feiten en weetjes lezen die je steil achterover doen slaan. De intelligentie van dieren en de domheid van de (menselijke) onderzoekers is soms adembenemend. Wist je bijvoorbeeld dat teken 18 jaar zonder voedsel kunnen? Wist je dat men ooit dacht dat olifanten te dom zijn om hun eigen spiegelbeeld te herkennen? De onderzoekers waren bij die test gewoon zo dom geweest om een te kleine spiegel te gebruiken…

Frans de Waal laat ons zien dat het onderzoek en de daaruit getrokken conclusies vaak gebaseerd zijn op foute veronderstellingen (de mens is altijd superieur, in plaats van te kijken naar welk soort talent past bij welk dier in diens wereld), verkeerde proefopstellingen (de spiegel) of oneerlijke concurrentie (een primaat achter tralies tegenover een peuter op moeders schoot).
Het ego van de mens (ergo de onderzoeker) bracht vaak de onpartijdigheid in de wetenschap in het gedrang. En jammer genoeg is dit in bepaalde richtingen nog steeds het geval.
Terwijl elke mens met huisdieren zelf al heeft kunnen ervaren hoe slim dieren zijn.

De Waal leert ons dat we heel goed moeten nadenken (slim zijn) over de opstellingen van experimenten en dat we niet van foute veronderstellingen (mens is superieur) moeten uitgaan. Dat we ook eerlijke proefopstellingen moeten maken waarin we bijvoorbeeld apen met apen testen en niet met kinderen. Hoewel het voor sommige mensen blijkbaar heel belangrijk is om ons ‘de mens’ apart van de dieren te zien moeten we inzien dat wij gewoon een klein onderdeel van deze enorm gevarieerde levende wereld zijn. Ons DNA verschilt vaak niet veel van andere soorten en onze intelligentie ook niet. Op het vlak van samenwerking, sociale status, zelfbeheersing, individuele herkenning,… noem maar op, hebben we door grondig gepast onderzoek gemerkt dat dieren veel verder staan dan iemand ooit kon vermoeden.
Cognitie gaat hand in hand met leren en elke soort heeft zijn eigen cognitieve uitdagingen. Er is geen strikte scheidingslijn, het onderscheid bevindt zich op een hellend vlak, een glijdende schaal.

Als wij slim (en eerlijk) genoeg zijn om de juiste testen te ontwikkelen en objectief genoeg om de juiste conclusies te trekken dan gaan we in de komende tijd nog meer moois te weten komen over dierlijke intelligentie.

Hoewel dit allemaal heel theoretisch klinkt is dit boek ook heel praktisch: het staat vol voorbeelden van juiste en foute tests en opmerkelijke testresultaten. Tevens komen boeiende en grappige praktijkvoorbeelden aan bod. De chimpansee Steward en zijn stok vergeet ik bijvoorbeeld nooit meer.

Bij het lezen heb ik me vaak geërgerd aan de onderzoekers en ben ik (nog) meer van dieren gaan houden. Ik heb 10-tallen stukken tekst onderlijnd en die allemaal voorgelezen aan mijn man, ze waren gewoon te geweldig om niet te delen.
Ik eet al lang geen dieren meer; ik kan me niet voorstellen dat niet iedereen na het lezen van dit boek stopt met vlees (en vis) eten.
Een fascinerend boek dat je anders laat kijken naar de wereld om je heen, ik hou er van!… (meer)