Ik beluisterde deze na de oude editie en vertaling van De Liagre Böhl vernieuwde uitgave uit 2012, door Theo de Feyten. Gilgamesj is de grote held, de koning van Oeroek, Enkidoe is het kind van de steppe dat ontrukt wordt aan het leven tussen en als de dieren om ook een “stadsmens“ te worden. Hij trekt naar Oeroek, worstelt met Gilgamesj en de twee worden hartsvrienden. Ze verslaan een reusachtig door de goden gezonden monster, ze versmaden de wulpse godin Ishtar. Dan sterft Enkidoe en Gilgamesj gaat op zoek naar het eeuwige leven, een tocht die hem door griezelige wouden brengt, naar het water tussen de wereld en de onderwereld; al vernietigt Gilgamesj in zijn woestheid de “stenen dingen“ die de veerboot naar de overkant kunnen brengen, toch bereiken zij het rijk des doods en komen ook weer terug met de sleutel tot het eeuwige leven, een magische plant. Maar weer terug op het echte land steelt een slang deze plant en gaat het eeuwige leven voor de mens verloren. In het dodenrijk hoort Gilgamesj ook de zondvloedmythe, die erg lijkt op de Bijbelse versie. Het verhaal, korter dan ik had gedacht, is prachtig geschreven of liever gezegd vertaald met heel veel herhaling en weer opnemen van frasen, misschien nog eerder zoals in psalmen dan zoals bij Homerus. Ook voor iemand als ik, die wel gewend is aan oudere epiek, zijn er toch allerlei verrassingen: in scènes die op zichzelf bekend zijn, blijken er signalen te zijn die je als je niet ingevoerd bent in de Babylonische cultuur over het hoofd ziet (wat betekent een waardin (kasteleinse)? Wat is er op de bodem van de zee? Welke goden mag je brskeren?). Maar dit verhaal is nog wel vele honderden en in sommige onderdelen duizenden jaren ouder – de verschillende lagen worden in de toelichting goed uitgelegd. Bevredigend dat ook stukken die ontbreken in de kleitabletten worden uitgesproken als "[hiaat]". De kern van het verhaal moet wel zijn de vergeefse zoektocht naar onsterfelijkheid, maar andere thema’s als vriendschap, toch de poging om de goden te evenaren of overtreffen, de evolutie van herders/nomaden naar stadsmensen of natuur naar cultuur. En dat alles dus al bijna 5000 jaar geleden. Speciale vermelding verdient het prachtige voorlezen door Klaas Rusticus met zijn werkelijk schitterende stem, de mooiste die ik tot nu toe bij Passend Lezen heb gehoord. Alleen het nawoord van Frank Westerman zei mij eigenlijk niets. ( )

Gilgamesj vertalen blijkt een heikele onderneming: er bestaan zoveel verschillende versies van dit verhaal, uit zoveel verschillende tijdsperioden (gespreid over 2 millennia), en soms erg onvolledig overgeleverd. Zoals Michael Schmidt terecht schrijft (The Life of a Poem): Gilgamesh vertalen is een ongelofelijk puzzelwerk, waarbij voortdurende interpretatie aangewezen is, uitmondend in een eindeloos schuivende tekst die onvermijdelijk sterk gekleurd is door de eigen inbreng van de vertaler/lezer.
Als je de geschiedenis bekijkt van het ontstaan, de herontdekking en de reconstructie van dit verhaal, dan gaat het je zeker als historicus gewoon duizelen. Neem alvast de tijd tussen het oudste fragment dat we hebben teruggevonden (ca 2100 BCE) en de Standaardversie die ergens tussen 1300 en 1100 BCE werd samengesteld: ruim duizend jaar. Of de tijd tussen die Standaardversie en de meest volledige versie die is teruggevonden in de Bibliotheek van Assurbanipal in Niniveh, ca 650 BCE: grosso modo 500 jaar. In mijn eigen opleiding geschiedenis hadden we een (kleine) cursus paleografie waarin ons duidelijk werd gemaakt hoe vlug scribenten uit de Middeleeuwen fouten maakten of zelfs bewust aanvullingen of veranderingen deden, telkens ze een tekst kopieerden; op vrij korte tijd kon zo een grotendeels ‘corrupte’ tekst ontstaan. Wat moet dat dan niet geweest zijn voor de Mesopotamische periode, waarin teksten continu gekopieerd werden, dat wil zeggen telkens opnieuw met spijkerschrift-stiften ingedrukt in zachte klei, dikwijls door leerlingen in scholen, bij wijze van oefening? Elke vertaling van het Gilgamesh-verhaal, op basis van de originele teksten, is dan ook een huzarenstukje, en elke vertaler maakt dan ook telkens weer eigen keuzes die uitmonden in zeer verschillende teksten. Deze vertaling van de Standaardversie, door de Nederlandse Assyrioloog Herman Vanstiphout, vind ik erg geslaagd want erg dicht bij de originelen aanleunend, aangevuld met oudere fragmenten, en rijk van extra toelichting voorzien via voetnoten en begeleidende in- en uitleidingen. Als extra biedt hij zelfs vertaalde fragmenten aan van de oudste Gilgamesj-versies (toen nog Bilgames) uit de Soemerische en Oud-babylonische tijd (2100-1500 BCE). In mijn Geschiedenis-account op Goodreads ga ik dieper in op inhoudelijke en vormelijke aspecten die me zo aantrokken in dit verhaal en in deze vertaling: https://www.goodreads.com/review/list/26055396. ( )

Een van de oudste mythologische verhalen, voor mij vooral interessant vanwege Inanna, die aan de orde komt in de cursus Heldinne's Reis.

Zeer interessante inleiding. Prozavertaling, bewerkt, van het gedicht, zowat het oudste fictiegeschrift dat bewaard is gebleven. ( )