Om zijn oppervlakkige leven nog enige inhoud te geven komt een jongeman tot steeds gruwelijker daden ( )

Een vurig pleidooi voor authenticiteit en vrijheid
Wit van Bret Easton Ellis, de memoir van de bestsellerauteur van American Psycho, is een kritiek op de ernstige tekortkomingen van onze huidige e-gedomineerde maatschappij. Al sinds zijn debuutroman Minder dan niks, die hem dertig jaar geleden onmiddellijk naar het centrum van de aandacht katapulteerde, worstelt Bret Easton Ellis met zijn bekendheid die hem evenveel fans als vijanden opleverde.
In recente jaren heeft hij zijn kritiek op de maatschappij geuit via social media als Twitter en zijn podcast-serie. Wit verbindt hij zijn kritische inzichten aan zijn leven vanaf zijn jeugd en zijn werk. Ellis bekritiseert onze huidige e-gedreven maatschappij van zelfcensuur, pleit vurig voor een leven gewijd aan authenticiteit en voor vrijheid van meningsuiting in de juiste betekenis van het woord. Uiteindelijk gaat het niet om de glinsterende, gladde bovenlaag, maar juist om de verborgen ongepolijste waarheid die eronder ligt.
Bret Easton Ellis (1964) heeft zes romans en een verhalenbundel op zijn naam staan. Zijn werk is in meer dan dertig landen verschenen. Hij woont momenteel in Los Angeles.

Ik was natuurlijk wel gewaarschuwd voor dit boek, maar bij het lezen van de gore, ronduit ziekelijke martelscenes worden de verschrikkingen toch allemaal veel concreter en realistischer. Niet voor niets is hoofdfiguur Patrick Bateman een psychopaat, een seriemoordenaar die almaar verder gaat in zijn seksuele escapades en martelpraktijken, tot en met kannibalisme van de rauwste soort. Easton Ellis beschrijft het (door de ogen van Bateman) met een gedetailleerdheid en vanzelfsprekendheid waar je ronduit onpasselijk van wordt. Ik kan begrijpen dat veel mensen dit boek halfweg gewoon dichtslaan.
Maar… tegelijk blijft het een heel intrigerend boek dat ikzelf maar moeilijk neer kon leggen. Aan de ene kant is er humoristische aspect (jawel!): Bateman is door Easton Ellis neergezet als een ongelofelijk grappige overdrijving, alle clichés over de Wall-Street-yuppies van de jaren ’80 zijn bij Bateman tot in het absurde uitvergroot (de eindeloze opsommingen van de merkkledij die hij draagt, en de discussies met zijn collega’s over hoe je die moet dragen, het voortdurend rondzwerven tussen luxueuze eettenten – waar trouwens amper geproefd wordt van het exquise eten -, het jagen op cocaïnelijntjes, zijn fitnessverslaving, zijn obsessie met bedelaars, en het elitarisme, seksisme en racisme dat alomtegenwoordig is).
Overdrijving is wellicht het overheersende stijlelement in dit boek: in de gore martelscenes uiteraard, maar ook bijvoorbeeld in het vrouwbeeld; de vrouwen die voorkomen in het boek zijn zonder uitzondering dom, worden behandeld als vee (en erger) en eindigen bijna allemaal uitgesmeerd over de muren en vloeren van Bateman’s flat.
Een ander stijlelement is dat van het contrast: het contrast tussen de Bateman die zich inpast in de wereld van zijn collega-yuppies en de Bateman die zich te buiten gaat aan geweldorgieën; het contrast tussen de ongevoelige, onmenselijke Bateman en de Bateman die met veel subtiliteit en nuance de muziek van Whitney Houston, Genesis en Huey Lewis and the News bespreekt. Enzovoort. Literair is American Psycho dus zeker geen banaal crimi-boekje. Je kan het zien als een sublieme milieuschets, een (absurd-overdreven) portret van het yuppiemilieu in de jaren ’80 in de VS, of als een overweldigende pastiche op het seriemoordenaarsgenre.
Maar … je blijft wel zitten met de vraag of er echt een diepere laag zit in het boek. Easton Ellis geeft zeker enkele aanzetten daartoe: hij toont ontluisterend aan hoe communicatie tussen mensen faalt, in de soms bijzonder lang uitgesmeerde dialogen wordt er nauwelijks naar elkaar geluisterd; zelfs de talloze “bekentenissen” van Bateman aan zijn collega’s en vrienden worden gewoon niet gehoord. Zeker naar het einde toe schetst hij Bateman meer en meer als een tragisch figuur: onze psychopaat lijkt wel door te hebben dat hij verkeerd handelt, probeert ook de bron daarvan te vinden (zijn onvermogen om aan te koppelen bij echte gevoelens), maar kan zijn “innerlijke drang” onmogelijk beteugelen. Probeert Easton Ellis ons hier iets meer te vertellen over de eigentijdse mensen, is het een jaren ‘80-versie van De Vreemdeling van Camus (die ook een misdaad begaat, zomaar, vanuit een diepe vervreemding)? Of spelen de gruwelijke scenes zich gewoon in het hoofd van Bateman af. Ik weet het echt niet, deze roman zendt daarover teveel ambigue signalen uit, vooral door de wreedheid zo dik in de verf te zetten. In Schuld en Boete van Dostojevski bijvoorbeeld wordt de misdaad (ook niet erg proper, trouwens) echt functioneel gebruikt in een verhaal van persoonlijke loutering. Bij American Psycho is die functionaliteit niet echt aan te tonen, lijken de martelscenes te gratuit opgenomen. Misschien is dat de kracht van dit boek, die ambiguïteit die niet opgelost, en waardoor er geen definitief antwoord mogelijk is op de vraag wat dit boek nu eigenlijk wil zeggen. ( )

Een weerzinwekkend boek. Het leven van de yup Patrick Batemann bestaat uit martelen, moorden en verkrachten en dat op een meest gruwelijke wijze waarbij een onverschilligheid aan de dag wordt gelegd die niet van deze wereld lijkt te zijn.
Het andere deel van zijn leven speelt zich af in trendy restaurants en exclusieve sportscholen. Zijn geld verdient hij op Wall Street doch wat voor werk hij doet blijft in het boek onzichtbaar, iets met fusies en arbitrage zo kunnen we zijdelings te weten komen maar meer ook niet.
Tot vervelens toe passeren alle namen van exclusieve kledinglijnen en wordt de juiste wijze van combineren uit de doeken gedaan en dat alles in schril contrast met het hoofdbestanddeel van het boek: gruwelijkheden begaan.

De hoofdpersoon is een psychopaat die leeft in een wereld van leegheid en onverschilligheid waarin hij al zijn lusten kan botvieren. Wat dat betreft is het veelzeggend dat hij niet nalaat om signalen af te geven waaruit mag blijken dat er iets goed mis bij hem is, zelfs een volledige bekentenis wordt niet geloofd ! De vraag om hulp wordt niet beantwoord.
In zo’n wereld speelt het verhaal zich af: het handelt in feite over de onverschilligheid van met milieu waarin hij verkeert.

Een roman waar alle vragen onbeantwoord blijven en waarin we nauwelijks of geen inzicht krijgen in het karakters van de hoofdrolspelers, is geen roman ! ( )