Christopher Hitchens (1949–2011)

Laat me maar meteen zeggen dat ik me flink geërgerd heb aan dit boekje. En dan gaat het niet zozeer over de inhoud, namelijk atheïsme versus religie, want daar worden af en toe wel interessante dingen over verteld. Maar vooral de goedkope verkoopstruck achter dit boekje stoort me: deze transcriptie van een debat uit 2007 wordt voorgesteld als het begin van een atheïstische revolutie. Dit is absolute bullshit. Om te beginnen geeft Richard Dawkins zelf aan dat 5 boeken, gepubliceerd in de jaren 2004 tot 2007, het echte begin inluidden van wat nadien de “New Atheist Movement” is genoemd. Met andere woorden: het begin van die beweging lag duidelijk voor het bewuste debat. Bovendien is ook de term ‘revolutie’ lichtelijk geforceerd; 12 jaar na datum lijkt er immers helemaal geen omwenteling plaatsgevonden: zowel in de westerse wereld als daarbuiten doen religies het even goed of slecht als daarvoor, en je kan moeilijk beweren dat de atheïstische beweging bloeit.
En er is nog reden om verontwaardigd te zijn over dit boekje: het debat bracht inderdaad wel vier kopstukken van het nieuwe atheïsme bijeen in een dialoog, maar van een echt woord en wederwoord is amper sprake; je hebt hier immers met 4 gelijkgestemden te maken, verenigd door hun viscerale afkeer van alles wat met religie te maken heeft (wat hun goed recht is, maar daar gaat het niet om). Het gevolg is dat het gesprek vooral voor de bühne wordt gevoerd, en het helpt dan niet dat de gesprekspartners vier blanke, Angelsaksische mannen zijn, die elkaar versterken in hun eigen gelijk, en dus vooral aan navelstaarderij lijken te doen. Om eerlijk te zijn: op het einde geeft Sam Harris wat aanzetten tot een kritische benadering van de eigen visie, maar het is dan weer tekenend dat hij systematisch de mond wordt gesnoerd, vooral door Hitchens. Maar andermaal geeft de uitgever de doodssteek, door dit boekje de pretentieuze titel “the Four horsemen” te geven (Stephen Fry spreekt in zijn voorwoord zelfs van de 4 musketiers), waardoor het helden-karakter van dit clubje nog versterkt wordt.
Ik ga niet beweren dat er geen interessante elementen in dit boek steken (de inleiding door Richard Dawkins bijvoorbeeld vond ik best lezenswaardig). Maar de conversatie blijft erg aan de oppervlakte, en maakt je amper wijzer over de inhoud en argumentatie van het nieuwe atheïsme. En veel van de contextuele referenties (politiek en zo) zijn zovele jaren na datum duidelijk gedateerd. Dan kan je beter de werken van de betrokken auteurs zelf lezen.… (meer)

De titel van dit boek mag dan wat polemisch zijn en eerder uitnodigen tot meer polarisatie tussen religie en rede. Maar het punt dat Hitchens op zo'n sterke manier maakt, is dat religie weinig of geen ruimte laat voor enig verlicht denken. "All major confrontations over the right to free thought, free speech, and free inquiry have taken the same form - of a religious attempt to assert the literal and limited mind over the ironic and inquiring one." (p. 258) In onze meer geseculariseerde maatschappij staan religies meer onder druk en komen ze meer tot ons met een open en uitnodigende houding met beloftes van troost en solidariteit. Maar Hitchens blijft hardnekkig wijzen naar het verleden toen religies nog vrij barbaars optraden tegen on- of andersgelovigen in tijden dat religie erg sterk stond in de maatschappij, en indien dat onvoldoende overtuigend zou zijn, nodigt hij de lezer uit om te kijken naar die samenlevingen waar ook vandaag nog religieuzen de macht hebben om hun ideeën dictatoriaal op te leggen aan een bevolking. (p. 67) De veelheid aan informatie waarover iedereen vandaag kan beschikken (en Hitchens bespreekt hier heel wat van in dit boek) kan moeilijk tot een andere conclusie leiden dan dat religies door mensen zijn gemaakt vanuit menselijke motieven. Men moet geen goddelijke interventie inroepen om het fenomeen religie te kunnen begrijpen en/of verklaren. Ieder mag denken en geloven wat hij/zij wil. Maar religies zijn nu eenmaal niet goed in het toestaan aan mensen om iets anders te denken/geloven dan hetgeen zij als ultieme waarheid menen naar voor te moeten schuiven. Het loont ook de moeite om op YouTube Hitchens bezig te zien in debat met vertegenwoordigers van verschillende religies die het telkens toch moeten afleggen tegen de kracht van de vrijdenkende rede.
Je kan dit boek dan ook lezen als een ode aan de menselijke geest en een pleidooi voor een nieuwe verlichting, om afstand te nemen van al het doctrinaire en om de eigen geest zonder enige ketenen zijn eigen gedachten te laten denken. Verwijzend naar de titel van een ets van Goya "El sueno de la razon produce monstruos" (= de slaap van de geest brengt monsters voort, p. 198) illustreert Hitchens de risico's die we lopen wanneer we onze rede, het enige dat ons onderscheidt van andere levensvormen, laten lamleggen door religieuze of andere dogma's.… (meer)

Christopher Hitchins vormt samen met Dennett & Dawkins de drie-eenhheid om het maar oneerbiedig te zeggen. Voor het eerst iets onaardigs horen zeggen over Moeder Theresa. Zijn antwoord op de vraag van de religieuze broadcaster Dennis Prager (wat als je in een vreemde, donkere stad een groep vreemde mannen tegenkomt, zou je jezelf veliiger voelen als je van tevoren weet dat ze van een kerkdienst komen) is sterk (Om alleen binnen de letter 'B' te blijven: Belfast, Beiroet, Bombay, Belgrado, Bethlehem en Bagdhad, in each case I would say that I would feel threatened absolutely .. if they would come from a religious observance...)

Christopher Hitchins voert ook een literaire analyse uit van de heilige boeken en kan hieruit maar een ding concluderen: God is not great. Wil je een shortcut naar dit boek: bekijk dan een praatje van hem op: http://www.youtube.com/watch?v=sD0B-X9LJjs… (meer)