Michel Tournier (1924–2016)

Alleszins een bijzonder boek, maar ik weet er niet zo goed raad mee. Het eerste derde is een mengeling van dagboekfragmenten, herinneringen en mijmeringen, vooral gevuld met een terugblik op de collegejaren van Abel Tiffauges, een gehandicapte garagist uit Parijs. De lectuur van dit deel verloopt bijzonder moeizaam, maar het wordt wel duidelijk dat Tiffauges op een heel vreemde manier naar de werkelijkheid kijkt, met een bijzondere voorliefde voor jonge kinderen, jawel. Hij ziet zichzelf als 'Portenfant' (kinderdrager) naar analogie met de patroonheilige van zijn school Sint-Christoffel; maar een vriendin wijst hem ook op de 'oger'-mythe, het mensachtig monster uit de sprookjes dat op kinderen jaagt.
Dan verschuift het perspectief: de Tweede Wereldoorlog breekt uit en Tiffauges wordt als krijgsgevangene naar een kamp in Oost-Pruisen gevoerd. Hij krijgt er wonderwel heel veel vrijheid, wordt onder andere hulpje van Göring en uiteindelijk zelfs factotum in een school voor de Hitlerjugend. Hier kan hij zijn bijzondere "aanleg" nog verdiepen in het spoor van de wrede en systematische nazi-aanpak. Uiteraard wordt hier ook de link gelegd met het bekende gedicht van Goethe, de Elzenkoning. De afloop verklap ik hier niet, maar temidden de apocalyptische taferelen van het instortende Derde Rijk, komt Tiffauges wel tot inkeer.
Dit hele deel in Oost-Pruisen leest een heel stuk vlotter, en er zit zelfs een pervers effect in, dat je "smaak" doet krijgen in de wrede jacht op edelherten, het maniakale ontleden en in kaart brengen van raciale en fysieke kenmerken van jongeren, de gruwelijk harde opleiding van de Hitlerjugend, enzovoort. Bovendien werken ook de prachtige beschrijvingen van het Oost-Pruisische landschap (donkere bossen, liefelijke meren en grote kastelen van de Teutoonse Orde), en de wagneriaanse sfeer erg aanstekelijk. Tournier heeft daar veel kritiek voor gekregen, als zou hij het nazisme te sympathiek hebben voorgesteld. Ik deel die opinie alleszins niet, integendeel; Tournier is er in geslaagd het perverse in elke menselijke ziel bloot te leggen, en hij toont pertinent tot welke ontsporing dit kan leiden.
Kortom, er steekt behoorlijk wat in dit boek om er een prachtig, zij het schokkend, werk van te maken, maar uiteindelijk hou ik het bij slechts drie sterren want ik kan niet zeggen dat ik veel genoegen heb beleefd aan de lectuur van dit boek, het was bijwijlen ploeteren en ploegen.… (meer)

Beklemmend boek. Ik begrijp er het volgende van: Gaat over het totalitaire systeem. In sinister dagboek wordt het wezen van het totalitaire systeem geschetst in de persoon van Nestor. Nestor verwijst naar de mythologie, de wijze met een vaag verleden die anderen inspireert tot de strijd tegen Hektor. Deze Nestor veegt bij voorkeur zijn kont af met met het schone en wijze dat anderen bedachten. Abel Tiffauges is de beschermeling van Nestor en leert zijn methoden en meent zelf een nestor te zijn. Hij ontwikkelt steeds onzinnige theorietjes waarmee hij zijn eigen onzinnige totalitaire systeem vorm geeft. Uiteindelijk wordt hij daarmee een meeloper in (en drager van) het systeem van Hitler-Duitsland, waar hij, als het te laat is, zijn bril, zijn kijk op de wereld, verliest en in het blinde het slachtoffer van het systeem probeert te redden, maar daarmee samen ten onder gaat.… (meer)

In een dominant masculien vertoog, met een ongehoorde barokke fantasie en doordrenkt van het mytische, vertelt Michel Tournier ons het levensverhaal van Abel Tiffauges, tekenzoeker bij uitstek.
Verontrustend en vanuit een grote woede geschreven schopt Tournier vooral in het eerste deel wild om zich heen tegen alle heilige maatschappelijke huisjes: kerk, parlement, onderwijs....
Dit boek vertoont de typische Franse neiging die je onder een lawine van korte en afgebroken filosofische stellingnames begraaft, zonder uitgewerkte reflecties van lange adem, het bied veeleer een eloquent vuurwerk als het ware. Het grillige van het boek is zijn kracht, maar het toont ook de limieten ervan aan; hoewel Tournier wellicht de meest duitsverwante van het Franse schrijversgilde is, hij was een fervent germanofiel vanaf zijn jeugd, bereikt hij nooit de stevige, doorwrochte structuur die typisch is voor sommige nobelprijswerken.
De middendelen die relaas doen van de mei-juni '40 campagne van de Wehrmacht, waar we Tiffauges ontmoeten als duivenverzorger in het Franse leger, zijn verblijf in een krijgsgevangenenkamp in Oost-Pruisen en het toch wel verbluffende relaas van zijn wederwaardigheden als jachtopziener te Rominten, waar Hermann Göring zijn jachtverblijf liet bouwen, konden mij wellicht het meest bekoren.
Tournier is een zeer competent verteller, bijwijlen getuigt hij zelfs van een zeker genie, maar tot de absolute wereldtop reken ik hem nu ook weer niet.
Dit boek werd in Frankrijk bekroond met de Prix Goncourt in 1970.… (meer)