Gustave Flaubert (1821–1880)

Een boek lezen van meer dan 150 jaar geleden is niet altijd makkelijk. Het kan echt hard werk zijn. Maar dat viel bij Mme. Bovary eigenlijk erg mee. Natuurlijk is de setting en de culturele context niet van nu, maar als verhaal is het best modern en goed te lezen.

Op mij kwam het vooral over als een soort waarschuwing tegen het verheerlijken van romantische beelden. Eigenlijk begint de hele neerwaartse spiraal van de hoofdpersoon met het feit dat ze graag leest en ook gelooft in de verhalen over jonkvrouwen en ridders. En dat het echte leven daarbij nogal schraal afsteekt. Ik vond haar een nogal onaangenaam persoon. Enorm geprivilegieerd. Enerzijds natuurlijk een gevangene van haar omstandigheden, maar toch ook vooral met de verwachting dat de rest van de wereld er voor is om haar dromen waar te maken. Dat zal wel veel over mijzelf en mijn culturele context zeggen.

Hoe dan ook, het loopt slecht af en dat zie je al heel lang vantevoren aankomen. En toch valt er veel te lachen. De karaterschetsen van de dorpsbewoners zijn hilarisch en hartverscheurend. Er komen eigenlijk helemaal geen personen voor waarmee ik mij als lezer kon idetificeren en ik denk eigenlijk dat dat in 1850 ook al zo was.

In mijn leesclub waren er ook lezers die er een onderzoek naar gender-rollen in zagen. Ik heb dat er zelf niet zo uit gehaald.… (meer)

Wat dit drama boven het doorsnee-niveau van een 19de-eeuwse zedenkomedie uittilt, die doorgaans weinig anders omhelst dan een liaisonroman met louter emotionele intriges, is de afgrond die het laat zien tussen het individuele willen en het maatschappelijk bereikbare. Twee boezemvrienden, Frédéric Moreau (de protagonist) en Deslauriers gaan het samen maken in Parijs. Moreau is een niet onbemiddelde provinciaal, die al gauw een aanzienlijke erfenis binnenrijft. Langs moederszijde heeft hij adellijke antecedenten. Hij is geen studax, veeleer een losbol. Zijn studies verlopen maar heel gewoontjes. Des te meer blinkt hij uit in zijn pogingen om het waar te maken in de “leerschool van het leven”. Hij knoopt betrekkingen aan met de families Arnoux en Dambreuse, en baant zich een weg in de netwerken van beide families, door talloze soirees en bals te bezoeken. Deze roman bulkt van de intriges, de hypocrisie, het opportunisme en de berekende aanhaligheid. Maar doorheen de gehele roman blijft iets overeind van Frédérics jeugdige idealisme. Hij verkeert niet alleen in die milieus die misschien een deur kunnen openen naar de cenakels van macht en kapitaal, maar frequenteert ook een heterogene vriendenkring die geen bourgeoisstempel draagt. De tijdgeest die deze roman draagt toont de gistende atmosfeer gedurende de laatste regeringsjaren van koning Louis-Philippe (1830-1848). Frédérics amoureuze veroveringen en bezoeken aan bals en soirees contrasteren met zijn mannelijke vriendenkring, die bijwijlen een proto-dostojevskiaanse samenzweerderigheid uitstraalt. Figuren zoals Deslauriers, Sénécal, Hussonnet, e.a. zijn vatbaar voor de ideeën van Saint-Simon en Fourier, en dit loopt zoals bekend uit op het revolutiejaar 1848. Socialisme en republikeinse gezindheid leveren een gevecht met het status quo van de restauratie.

Flaubert weet heel levendig karakters te portretteren: de koppels M. en Mme Arnoux en M. en Mme. Dambreuse behoren tot de “haute bourgeoisie” maar hebben een geheel verschillende uitstraling. Dan is er ook nog de cocotte Rosanette die de intriges verder met elkaar verweeft. De uiteenzettingen van de kunstschilder Péllerin geven ons een inkijk in hoe men toen tegen kunst en ambacht aankeek, die beide in die tijd nog op zoek waren naar het verwerven van een nieuw gelaat, omdat ze opgesloten bleven in hun conformisme aan het ideaal van de renaissance en het classicisme. Het was nog voor de periode dat Edouard Manet en Gustave Courbet persistent aan de deur stonden te kloppen. Ik heb vooral genoten van het personage M. Arnoux, een eersteklas sjoemelaar die met een handje contantjementaliteit van het ene beroep in het andere sukkelt. Hij eindigt als verkoper van religieuze parafernalia….zijn ontembare levenslust en zinnelijkheid zijn sprekend, zijn boerse sluwheid in het zakendoen balanceert op het randje van het onbesuisde en het frauduleuze…en dat terwijl zijn decente vrouw, handwerkje op de schoot, zijn tegenpool is als toonbeeld van terughoudendheid en deugdelijkheid. De gargantueske maaltijden, waar naar 19de-eeuwse geplogenheid alles van voorgerecht tot dessert meteen samen op tafel wordt gegooid, het gekonkelfoes tijdens visites in antichambres, kabinetten, salons en Watteau-achtige boudoirs, het voortdurend najagen van de eigen sentimentaliteit, zodat men voor de minste futiliteit de koets laat inspannen om elkaar te bezoeken…dit alles schetst de lichtzinnigheid van de gegoede klasse die fel contrasteert met het harde, stompzinnige bestaan van het proletariaat, en deze dualiteit verleent een geheel eigen patina aan deze roman.… (meer)