Erik Larson (1) (1954–)

Het is 1933. President Roosevelt is op zoek naar een nieuwe Amerikaanse ambassadeur in Berlijn en heeft moeite een geschikte kandidaat te vinden. Zijn oog valt op William Dodd. Een wetenschapper die zichzelf naar voren heeft geschoven voor de functie van ambassadeur in Amsterdam of Brussel. Dat lijkt een rustige baan waarin hij alle tijd heeft om zijn boek over "the Old South" te schrijven. Roosevelt beslist anders. Op 13 juli 1933 komt Dodd met zijn familie aan in Berlijn. Dodd denkt met een neutrale houding te kunnen bereiken dat Hitler zijn optreden zal matigen. Net als zoveel anderen heeft hij het idee dat Hitler vrij snel van het toneel zal verdwijnen. De dochter van Dodd, Martha, vindt het fantastisch in Berlijn. Zij is onder de indruk van het opkomende bewind en steunt dat aanvankelijk. Hun opstelling verandert na de Nacht van de Lange Messen, de "nacht" van vrijdag 30 juni 1934 tot zondag 2 juli 1934, waarin Hitler en Himmler de hele top van de SA vermoorden. Dodd ziet dat het met Hitler in Europa helemaal de verkeerde kant uitgaat maar vindt weinig gehoor bij het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken waar men zich vooral zorgen maakt over de openstaande Duitse schuld aan Amerikaanse crediteuren.

Volgens de New York Times is het een "waargebeurd verhaal dat leest als een thriller". Daar ben ik het mee eens. Het boek is een feitenrelaas, wat in ieder geval blijkt uit de meer dan 50 pagina's met noten en bibliografie. Maar daar moet de potentiële lezer zich vooral niet door laten afschrikken. Het is een knappe prestatie van Larson dat hij al deze feiten heeft weten om te smelten in een boek dat leest als een roman. Het boek geeft een goed beeld van het Berlijn voor de Tweede Wereldoorlog, de verslechterende sfeer en de toename van geweld en onderdrukking. Wat vooral ook tot uiting komt is de enorme discrepantie tussen het beeld van politici in de Verenigde Staten en de realiteit in Duitsland. Dodd was uiteindelijk een roepende in de woestijn. Ook de hoofdpersonen worden door Larson goed neergezet. Dodd de wetenschapper met weinig tot geen gevoel voor diplomatie. Martha, een vrolijke dame die de ene na de andere affaire begint. Met de kennis die we nu hebben, is het eenvoudig om William en Martha Dodd niet altijd even sympathiek te vinden.

Op de achterkant van het boek wordt ons een nieuw licht op de afzijdigheid van de westerse landen tijdens de opkomst van het naziregime beloofd. Die belofte vind ik niet waar gemaakt. Dat geldt wellicht meer voor de Amerikaanse lezers. Ik heb althans geen dingen gelezen die onbekend waren. Desalniettemin vond ik het een intrigerend boek dat me een beter beeld heeft gegeven van het Berlijn in de jaren dertig en de ontwikkelingen die hebben geleid tot de Nacht van de Lange Messen.… (meer)