Sophocles

Electra is de dochter van Agamemnon en Klytemnestra. Omdat haar vader haar zusje Iphigenia geofferd heeft is hij, na zijn overwinning in Troje, vermoord door Klytemnestra (zie vorig artikel). Electra is wóédend op haar moeder en verdrietig om haar vader en wil haar moeder, en haar moeders’ minnaar, het liefst zo snel mogelijk vermoorden. Dit is echter wederzijds: Klytemnestra is het zat dat haar dochter haar zo veracht.
Ondertussen keert Orestes, de broer van Electra, terug naar zijn thuisland. Hij weet al van de dood van zijn vader, en daarom wil hij Klytemnestra en haar minnaar ervan overtuigen dat Orestes overleden is door zijn eigen urn te laten zien. Als Orestes in vermomming met zijn eigen urn zijn zus Electra tegenkomt, merkt hij hoe verdrietig zij erover is. Uiteindelijk kan hij zich niet meer inhouden: hij maakt bekend dat hij zelf Orestes is. Broer en zus zijn dolblij om elkaar weer te zien. Orestes vraagt zijn zus echter om zich stil te houden, waarna zij samen hun moordplan op Klytemnestra en haar minnaar kunnen voorbereiden. Elektra vraagt Apollo om haar bij te staan.
Terwijl Electra haar moeders minnaar bezighoudt, vermoord Orestes zijn moeder in het paleis. De minnaar denkt dat Orestes’ dode lichaam in het paleis ligt en Electra zegt hem om te gaan kijken. In plaats van het lichaam van Orestes ziet hij tot zijn grote schrik Klytemnestra liggen, waarna hij ontdekt dat Orestes in het paleis is. Hierna wordt ook hij gedood door Orestes.… (meer)

Het Antigone- spel speelt zich af in de door oorlog verscheurde stad Thebe. Nadat Oedipus de stad heeft verlaten, streden zijn zonen, Eteocles en Polynices, om de troon. Polynices belegerde de stad met buitenlandse troepen. Beiden stierven tijdens de gevechten, en dit laat de schoonbroer van Oedipus, Creon, over om te regeren. Terwijl hij Eteocles begroef met volledige begrafenisrechten, verklaarde Creon Polynices een verrader en verbood iedereen in Thebe om hem te begraven. Dit was een krachtige verklaring; de Grieken geloofden dat dit betekende dat de onbegraven ziel het hiernamaals niet kon binnengaan.

Antigone, de zus van Polynices en Eteocles, besluit haar oom te tarten en ervoor te zorgen dat haar broer het hiernamaals binnentreedt. Het enige wat ze moet doen, is een beetje vuil op hem sprenkelen en hij zal bevrijd worden. Ze slaagt, maar wordt ontdekt en voor haar oom gebracht. Ze ontkent de beschuldigingen niet wanneer ze wordt ondervraagd. Hij veroordeelt Antigone tot de dood. Later spreekt hij met zijn zoon Haemon, die de financiën van Antigone is. Het wordt duidelijk dat zelfs zijn zoon het niet eens is met de keuzes van Creon. De twee debatteren, en wanneer Creon Antigone dreigt te laten uitvoeren voor hen, stormt Haemon uit. Creon beveelt dat Antigone moet worden afgesloten in een grot en moet sterven.

De beroemde ziener, Tiresias, arriveert en adviseert Creon om Polynices te begraven. Hoewel Creon zei dat hij zou doen wat Tiresias zegt, doet hij dat niet, en Tiresias voorspelt dat de acties van Creon een plaag zullen veroorzaken in de stad. Creon volgt de woorden van Tiresias, uit angst voor de toorn van de goden, en hij besluit het leven van Antigone te sparen. Het is te laat. Terwijl Creon Polynices een goede begrafenis geeft, vindt Haemon dat Antigone zichzelf heeft opgehangen. Wanneer Creon in de grot aankomt, probeert Haemon zijn vader te vermoorden, en wanneer hij faalt, doodt hij zichzelf. De koningin hoort haar dat alleen een levende zoon dood is en ze steekt zichzelf neer, maar eerst legt ze een vloek op haar man. Aan het einde van het stuk wordt Creon achtergelaten, levend, maar vol van verdriet.… (meer)

Flaptekst:
Aristoteles wist het al: geen Griekse tragedie was mooier dan de Oidipous Turannos van Sophocles. Het stuk geldt dan ook als een van de grootste literaire meesterwerken aller tijden.

De te vondeling gelegde koningszoon die het raadsel van de Sfinx oplost, weldadig over Thebe heerst maar geleidelijk aan begint te beseffen dat hij op weg daarheen ongewild zijn vader doodde en met zijn moeder trouwde, heeft diepe sporen nagelaten in de westerse geschiedenis van kunst, literatuur, filosofie en wetenschap. Ook schrijvers uit de moderne tijd zijn erdoor geraakt, zoals Voltaire, Hölderlin, Freud, Gide, Deleuze & Guattari, en zonder weerga is de verfilming Edipo Re van Pasolini. Oedipus is geen personage dat ver van ons af staat, maar een dat ons als een spiegel iets over onszelf vertelt.

Deze nieuwe, even zorgvuldige als leesbare (en speelbare!) vertaling van Sophocles’ meesterwerk wordt gevolgd door drie boeiende en actualiserende filosofische interpretaties van de hand van Ben Schomakers, Marc De Kesel en Dirk De Schutter.

Recensie(s)

Onder de titel 'Oedipus heerst' (in plaats van het vlakkere 'Koning Oedipus') heeft Schomakers, bekend van zijn vertalingen van werken van Plato en Aristoteles, de 'Oedipus Tyrannus' van de Griekse tragediedichter Sophocles (496-406 v. Chr.) vertaald, gevolgd door drie uitvoerige filosofische beschouwingen over het stuk. De tragische mythe van Oedipus, die te vondeling gelegd was vanwege de voorspelling dat hij zijn vader zou doden en met zijn moeder zou trouwen, en die daardoor zonder het te weten precies dat doet, is welbekend. De schitterende 'Oedipus Tyrannus' van Sophocles, waarin de held langzaam beseft wat hij gedaan heeft, is dan ook wereldberoemd en een inspiratie voor latere schrijvers en denkers. De vertaling van Schomakers is helaas enigszins houterig, de filosofische beschouwingen vereisen veel voorkennis.… (meer)

Het mooiste zijn de rollen van Teiresias (ziener) en Iokaste (echtgenote en moeder), die de waarheid eerder kennen dan Oedipus. Teiresias: "Ik wist het al lang. Maar ik wilde het niet weten". Iokaste probeert om Oedipus onwetend te houden: "Zoek niet meer Oidipoes, als gij nog van uw leven houdt. Het is voldoende dat Iokaste lijdt." Dat helpt natuurlijk niet: uiteindelijk weet Oidipoes dat schaamte over heel zijn wezen ligt en steekt hij zijn ogen uit.

Net als in Ajax en Antigone worden we erop gewezen dat de echte wetten van de goden komen en dat koningen niet naast hun schoenen moeten lopen. Het koor zingt: "De wetten die mijn denken en doen regeren, zijn ver boven mij verheven. Zij zijn geboren in de hemel." En: "Uit de verwaandheid wordt de tiran geboren."

Misschien is dit stuk een commentaar op het einde van het tirannentijdperk in het oude Griekenland. Maar een eenzijdig anti-tirannen-pamflet is het zeker niet. Oedipus is onderworpen aan het lot zoals wij allemaal en vraagt om medeleven. Zoals zijn opvolger Kreon het verwoordt: "Ik ben niet gekomen om te spotten met uw leed, Oidipoes. Evenmin om u iets te verwijten."… (meer)