Dit is een anti oorlog roman over het zinloze bombardement van Dresden (meer doden dan bij Hiroshima plus Nagasaki) en de zinloosheid van oorlog waarin jonge onschuldige jongens elkaar af moeten maken. Dus niet het romantische beeld dat Hemingway schetste met zijn superhelden, maar geschreven vanuit de hoofdpersoon Billy Pelgrim, een doodgewone saaie burger. Interessant is de toevoeging van het leven buiten de tijd, dat Billy leert via Science Fiction. Hiermee bouwt hij zijn geestelijke bescherming op, alhoewel hij voor de buitenstaanders toch gek wordt, om terug te keren naar de mooie momenten. Gek genoeg zijn die er ook in een oorlog, net als in het mijn even zinloze leven. ( )

Hoe vreselijk kan een oorlog zijn en hoe breng je dat over op de mensen die er niet bij waren, sterker nog ,die niet weten wat oorlog is. Kurt Vonnegut beschrijft de zinloze aanval op Dresden vanuit het perspectief van een deelnemer en dat maakt het zo aangrijpend. Nooit meer herlezen. ( )

Derde keer gelezen, en ik ga eerlijk zijn: net als de vorige twee keer (toen ik 16 en toen ik 51 was), greep het verhaal me niet echt aan, daarvoor is de ondertoon te cynisch en is de continue verzameling absurdismen te groot. Maar als je alles ontrafelt en weer bijeenlegt, dan is dit toch wel een behoorlijk indrukwekkende roman. En niet zo gemakkelijk te plaatsen, ook al wordt het weggezet in categorieën als science fiction, absurdisme of (anti-)oorlogsroman (ik denk eigenlijk niet dat het een echte anti-oorlogsroman is). En het is dat natuurlijk ook allemaal, maar na de derde lectuur van dit boek is het me wel duidelijk dat het in essentie een filosofische roman is.
Zo steekt er een heel specifieke en vernuftige kijk op tijd in. Daarvoor worden onder meer die Tralfamadorianen opgevoerd: die kennen geen lineaire tijd (het ene moment na het andere), maar zien alles in één oogopslag, van begin tot einde; een beetje zoals het tijdsbeeld van God volgens Augustinus in zijn Confessiones. Causaliteit is een notie die gewoon niet relevant is: “aardlingen zijn enthousiaste uitleggers, ze verklaren waarom deze gebeurtenis in elkaar zit zoals hij in elkaar zit, hoe andere gebeurtenissen tot stand komen of vermeden kunnen worden. Ik ben een Tralfamadoriër en ik zie de ganse eeuwigheid zoals u een bergketen van de Rocky Mountains zou zien. Eeuwigheid is eeuwigheid. Ze verandert niet. Ze leent zich niet voor waarschuwingen of verklaringen. Ze bestaat. Bekijk haar moment voor moment en dan zult u zien dat wij allemaal, zoals ik eerder al zei, insecten in barnsteen zijn.”
Die ‘goddelijke’ manier van kijken doordesemt deze hele roman. De sleutelpassage om Slaughterhouse 5 dan ook te begrijpen, lijkt me deze, waar de Tralfamadoriër het heeft over de boeken die ze lezen: “elke groep tekens bevat een korte, dringende boodschap waarin een situatie, een tafereel wordt beschreven. Wij Tralfamadoriërs lezen ze allemaal tegelijk, niet stuk voor stuk. Er bestaat eigenlijk geen verband tussen de boodschappen, behalve dat de auteur ze met zorg gekozen heeft, zodat ze wanneer ze allemaal tegelijk gelezen worden, een beeld van het leven geven dat mooi en verrassend en diep is. Er is geen begin, geen midden, geen einde, geen moraal; geen spanning, geen oorzaken, geen gevolgen. Wat ons in onze boeken aantrekt is de diepzinnigheid van vele wonderbaarlijke momenten, die tegelijkertijd wordt gezien”.
Welnu, naar mijn aanvoelen is dat de manier waarop je Vonnegut’s boek zou moeten lezen: al die absurde verhaalstukjes (in het nu, in het verleden, in de toekomst, in Dresden, in de VS, op de planeet van de Tralfamadorianen…) moet je gewoon samen nemen, en dan krijg je die “diepzinnigheid van die vele wonderlijke momenten”.
Daarmee lijkt deze roman postmodern bij uitstek. En dat wordt nog het best geïllustreerd in de geweldige scene waarin Billy een oorlogsdocumentaire achterste voren ziet.
Dit boek is niet alleen postmodern, maar voor zover de VS de moderniteit verpersoonlijken, is deze roman ook on-Amerikaans tot en met: Billy is een antiheld, het leven is absurd (met oorlog en heroïek als toppunten van absurdisme), de beheersbaarheid en maakbaarheid van het leven en de werkelijkheid zijn illusies. En centraal en fundamenteler: de notie van vrije wil is een absoluut absurdisme, want alles is zoals het is, gewoon zo. Fraai is dat allemaal, en zeker opgediend met de saus van droge humor waarmee Vonnegut alles doordrenkt.
Zo bezien lijkt dit boek dus best indrukwekkend. Maar ik ga het herhalen: toch kon het me nog altijd niet bekoren. Wellicht zit ik nog te veel vastgeklonken aan (de illusie) van het modernisme. ( )