De meester en Margarita (1967)

Ik begon heel onbevangen aan deze roman, zonder voorkennis, - behalve dan dat hij geldt als één van de bekendste Russische romans van de 20ste eeuw -, en dan kijk je al vlug erg vreemd op. Wat is dit, wat gebeurt hier? Want al vlug stapelen de surreële elementen zich op (met onder meer een sprekende kat, schrijvers die onthoofd worden, en tal van naakte vrouwen die op een bezemsteel door de lucht vliegen. En plots verschuift de scène van Moskou naar Jeruzalem, waar een vertwijfelde Romeinse procurator Pontius Pilatus een zekere Yeshua ter dood veroordeeld. Bulgakov maakt het de lezer niet gemakkelijk, al wordt het allemaal heel vlot en in een kleurrijke vertelstijl aangebracht. Pas geleidelijk klaart de mist een beetje op en even voor halfweg duiken ook de protagonisten van de titel, de Meester en Margarita, eindelijk op. Van dan af gaat het in wervelende vaart steeds verder, steeds vreemder, surreëler en zelfs burlesker.
Ik moet toegeven dat mijn geduld behoorlijk op de proef werd gesteld en dat ik zelfs na afloop nog niet echt goed wist wat ik nu gelezen had. Eigenlijk is dit qua genre van alles door elkaar: een burleske vertelling, een detective, een heksenverhaal, een politiethriller, satire, liefdesverhaal, enz. En met wat moeite kan je er ook een filosofisch-religieus verhaal in zien, over de noodzaak van kwaad in de wereld (het kwade zet het goede in reliëf). Bulgakov heeft dus zeker wat te bieden, maar omdat deze roman herkenbaar onvoltooid is, en soms alle richtingen uitgaat, ging het voor mij met wat minder leesplezier gepaard. Wie Checkov, Dostojevski of Tolstoi verwacht (de vergelijking is niet eerlijk, ik weet het), die begint hier beter niet aan. ( )

In drie door elkaar gevlochten composities - het optreden van de duivel in Moskou omstreeks 1930, een parafrase op de geschiedenis van Pontius Pilatus en een variatie op het Faustthema - geeft de schrijver een satire op het Sovjetregime.

Bevat de roman De meester en Margarita ( )

De duivel en zijn trawanten bezoeken Moskou. Vooral in de literaire kringen en in het theater houden ze huis. Gewoontegetrouw moet er in een bepaalde nacht een satansfeest worden gehouden en daarvoor moet een Margarita gastvrouw zijn. Ze vinden Margarita en die stemt toe, omdat ze hoopt er iets mee te kunnen bereiken voor de Meester, haar geliefde, die al maanden "verdwenen" is (hij is in een psychiatrische inrichting opgenomen). Margarita wordt heks en na de nacht mag ze een wens doen. Ze wenst dat de Meester weer bij haar komt. Dat gebeurt, en uiteindelijk krijgen ze, door bemiddeling van Jezus (Jesjoea Ha-Nostri) de eeuwige rust.
Faust-motieven, goed en kwaad, satire op de situatie in Moskou in de twintiger jaren van de 20e eeuw, het zit allemaal in dit boek. Fascinerend!
Gelezen nadat ik een paar maanden eerder de theatervoorstelling onder regie van Simon McBurney had gezien!

Michail Boelgakov: De meester en Margarita: Vertaling Marko Fondse: 1985: Eerste Russische druk 1967: 392 blz: De Arbeiderspers

"De meester en Margarita" is een eigenaardig boek. In het begin van het boek treedt een zekere Woland op die in het theater een seance in de zwarte magie geeft. Dezelfde Woland voorspelt de dood van ene Berlioz, redacteur van een tijdschrift, die een artikel over het lijden van Jezus had geschreven. De dood komt precies zoals voorspeld. In het hele boek gebeuren allerlei onverklaarbare dingen, een kater die kan praten,
iemand wiens hoofd afgehakt wordt dat er vervolgens weer opgezet wordt, een naakte vrouw die op een bezemsteel over Moskou vliegt. Toch liggen alle fantastische gebeurtenissen zodanig ingebed in de loop van het verhaal dat het lijkt alsof niets anders gebeuren kon. Geen wonder dat "De meester en Margarita" wordt beschouwd als een van de hoogtepunten van de Sovjet-literatuur. Het boek is natuurlijk pas gepubliceerd toen de schrijver was overleden en er een tijdelijke dooi had ingezet.

Uitgelezen: donderdag 9 januari 2003, Waardering: ***½ ( )